Disa fjalë për historikun e Shkupit

Nimfa Fri Feb 18, 2011 2:37 am

Disa fjalë për historikun e Shkupit dhe shpërnguljae shqiptarëve muslimanë për në Turqi

Behxhet Jashari

Në shekullin III para erës sonë (p.e.s.) Shkupi ishte i banuar me dardanë, ndërsa më vonë, me ardhjen e Perandorisë Romake, Shkupi u bë pjesë e Perandorisë Romake. Shkupi ishte kryeqytet i Dardanisë. Për këtë dëshmojnë shumë të dhëna të periudhës romake me të cilat disponon arkeologjia dhe historia e gjeografis5].

Udhëpërshkrues të ndryshëm që shkruan edhe në shekujt e mëvonshëm për udhëtimet e tyre, shprehën befasinë, gëzimin dhe kënaqësinë të cilën e kishin gjetur në këtë qytet. Udhëpërshkruesi turk Deliger Zede, i cili në shekullin XVII e kishte vizituar Shkupin, shkruan:

“Kam udhëtuar një kohë të gjatë nëpër shtetin e Rumelisë dhe kam vizituar shumë qytete të bukura. Kam qenë i mahnitur nga të mirat e Allahut, mirëpo asgjë nuk më ka impresionuar, çuditur dhe gëzuar aq shumë, si qyteti i mrekullueshëm, Shkupi, nëpër të cilin kalon lumi VardarSHKUPI - KRYEQENDËR E VILAJETIT TË KOSOVËS

Vilajeti i Kosovës u formua në vitin 1877[11] dhe përfshinte një sipërfaqe të gjerë gjeografike prej 32.900 km katrorë. Brenda kufirit administrativ të Vilajetit të Kosovës bënin pjesë gjashtë sanxhaqe. Ato ishin: sanxhaku i Prishtinës, i Shkupit, i Prizrenit, i Jeni Pazarit, i Pejës dhe i Tashllixhes (Plevljes)[12].

Sipas shënimeve zyrtare të Perandorisë Osmane të shpallura në gazetën zyrtare të qeverisë së atëhershme Osmane ‘La Turquie’ (maj 1878), thuhet se Vilajeti i Kosovës i kishte 1.199.154 banor15].

Sipas regjistrimeve osmane të vitit 1900, vetëm kryeqendra e Vilajetit të Kosovës - Shkupi, i kishte 4.682 shtëpi me më shumë se tridhjetë mijë banorë, pjesën më të madhe të të cilëve e përbënin shqiptarët mysliman18]. Më vonë, gjegjësisht në vitin 1856, u shpall edhe Dekreti i Hatihumajunit[19].

Të gjitha reformat të cilat u realizuan brenda shtetit osman thuajse aspak nuk ia zgjatën jetën kësaj perandorie. Fundi i shekullit XIX ishte periudha kur shteti osman e kishte bërë shprehi të humbë sipërfaqe të mëdha territoresh. “Kriza Lindore” ishte faktori kryesor që ndikoi drejtpërdrejt ose tërthorazi në marrëdhëniet tjera politiko-shoqërore. Këto rrethana shoqëroro - historike morën jo vetëm përmasa ballkanike, por edhe evropiane.

Më rënien e pjesëve të territoreve osmane nën okupimin sllavo-ortodoks, njëkohësisht do të fillojnë edhe dëbimet dhe shpërnguljet masive të popullatës autoktone shqiptare e muslimane drejt Azisë së Vogël.

Shpërnguljet e shqiptarëve nga trojet e tyre u realizuan edhe “falë” marrëveshjeve dhe planeve të ndryshme që u zhvilluan në dëm të të shpërngulurve, gjegjësisht ndërmjet Serbisë dhe administratës së atëhershme turke. Është me rëndësi të theksojmë se shpërngulje të shqiptarëve muslimanë pati që nga fundi i shekullit XIX dhe ato vazhduan deri në fund të shekullit XX. Vitet kur filluan shpërnguljet për Turqi ishin vitet: 1912, 1919, 1920, 1924-1935, 1950-1958, ndërsa shpërnguljet mund të thuhet se vazhduan deri në vitin 1966.

Shpërnguljet e shqiptarëve ishin rezultat i komplotit dhe planeve famëkeqe sllave. I tillë ishte plani i hartuar apo memorandumi nga Ilija Garashanini i quajtur “Naçertanje”, i përgatitur në vitin 1844. Sipas këtij plani, parashihej që tërë Bosnja e Hercegovina, Sanxhaku dhe Kosova (si dhe Maqedonia), territore këto që ishin nën administrimin e Perandorisë Osmane, të shkëputen nga Perandoria...

Sipas memorandumit të Garashaninit parashihej që: “Serbia doemos të vazhdojë që nga godina e shtetit turk të shkëputë gurë-gurë, ashtu që nga ky material cilësor, mbi themelet e vjetra të Mbretërisë Serbe (të Dushanit), përsëri ta ndërtojë shtetin e ri të madh serb23].

Kështu, për t’u bërë sa më praktik ky plan famëkeq antishqiptar dhe antimusliman, si dhe për ta trasuar edhe më tej rrugën e shpërnguljes së shqiptarëve nga trojet e tyre, diplomacia e Beogradit arriti ta bindë Xhelal Bajarin që ta vizitojë Jugosllavinë. Negociatat jugosllavo-turke (qeveritarët jugosllav dhe kryetari i qeverisë turke Xhelal Bajar), u zhvilluan më 10-11 maj të vitit 1938[24]. Gjatë kësaj vizite Xhelal Bajarit i dorëzohet medaljoni ‘Shqiponja e bardhë e shkallës së parë