Hajrush Idrizi -

Disa filluan të më shoqërojnë në vajë.
Kryetari u tremb. Brofi në këmbë, bëri disa hapa dhe m ’u afrua shumë afër:
-Zotëri Ajrush, Kosova gjithmonë ka bërë gjithçka për Shqipërinë;
Shqipëria kurrënjëherë nuk ka bërë asgjë për Kosovën. Kjo është kështu dhe
pikë, them unë Refat Agolli, kryetar i komunës së Progërit.
-Ne ku jemi, zotëri kryetar?,- e pyeta me një ton të ngritur.
-Tanimë është vonë,- tha.
Nuk pajtohem,- ia prita,-Shqipëria e dha provimin në çastin më të duhur.
Sot, Ajo dha gjithçka për Kosovën. Kjo është kështu dhe pikë, them unë
Hajrush Idrizi, mësues.
----------
* Emrat e nxënësve janë të saktë.

NË XHAMI TË KORÇËS

E premte, 23 prill, 1999.
-Buq , sot është ditë e Xhuma, ti e din, u bënë më shumë se dy muaj që nuk
kam falur asnjë namaz të Xhumasë. Këtu, në Progër nuk kishte xhami, por më
kanë thënë se në Korçë ka . A bën të shkojmë në Korçë e ta falim Xhumanë?-
më pyeti Ylberi me një ton tepër lutës.
-Bën or bir, bën, por është duke rënë shi i madh e çull do të bëhemi,- ia
prita.
-Po, shiu do të ndalet,- m’ a ktheu dhe filloi ti lutet diçka Zotit.
Menjëherë pushoi shiu, rrezoi edhe dielli.
Ora është njëmbëdhjetë e tre çerekë.
-Eja buq, po nisemi! E shihni, po nxenë dielli-më tha.
U nisëm në këmbë për në aksin rrugor Bilisht-Korçë. Dolëm te lokali
“Xixëllonja” ku është stacioni i autobusëve për në Korçë. Menjëherë futemi
në një minibus dhe shumë shpejtë arritëm në qytet. Ne nuk i dënim xhamitë
në atë vend. Disa qytetarë na orientuan për një xhami afër tregut të
çaklave. E gjetëm. Xhamia është e vjetër, me oborr të parregulluar, pa
shatërvan për të marrë abdesët. Aty, fare pranë xhamisë, kërkuam ujë tek një
shtëpi. Një zonjë, me të kuptuar qëllimin tonë, fluturoi dhe pa u vonuar na
e solli një shishe ujë. Morëm abdes dhe e falënderuam zonjën për shërbimin
që na e bëri. Ajo u bë shumë kureshtare dhe:
-Ju lutem, mos jeni kosovarë?
-Po,- i themi.
-Zoti qoftë me ju!,- na uroi.
-Edhe me juve, zonjë! -ia kthyem.
Futemi në xhami. Ajo, për Brenda qenka shumë e rregulluar. Muret i paska të
stolisura me shumë arabeska, citate Kur’ anore. Qenka shumë e pastër dhe
mjaft mirë e shtruar. Në xhami ka shumë faltorë moshash të ndryshme madje
edhe femra gjë që në Kosovë nuk praktikohet në namazin e xhumasë.
Ylberi është shumë i gëzuar që gjendet në mesin e xhematit. Me interesim
vështron çdo hapësirë të xhamisë.
Po afrohet koha për faljen e namazit. Vjen edhe imami i xhamisë. Është një
burrë afër të gjashtëdhjetave. I veshur pedant, me fes të kuq në kokë, me
shall të bardh, me xhybe të zezë e të gjerë, i plotë, vital, thënë shkurt,
hije i paska për imam. Pranë tij është një burrë rreth të tridhjetave. Ka
mjekër të lëshuar, i shëndetshëm, me këmishë të bardhë e xhemper të
blertë, pa kapuç. Imami i xhamisë ia dha fjalën burrit që është pranë tij.
Ky, u çua në këmbë, u kthye përballë nesh me:
-Bismil-lahir-rahmanir-rahim!

Vëllezër e motra myslimanë, sot kam paraparë të flas për “Abdesin”. E
zgjodha këtë temë sepse më kanë rënë në sy disa njerëz, të cilët kur
marrin abdes , nuk i përmbushin rregullat e caktuara dhe të domosdoshme që i
kërkon Allahu i Madhërueshëm. Dhe nisi ta përpunojë temën në detaje. Edhe
lutjet nga hudbeja i bëri ky i ri. Pasi mbaroi lutjet e zakonshme në hudbe,
na u drejtua nga lart:
-Vëllezër dhe motra shqiptarë! Sot, populli i Shqipërisë, padyshim, është
populli më i dashur tek Allahu i Gjithëditur. Thënë ndryshe, ne jemi fare
pranë Tij. Përse po u them kështu?
Po u përgjigjem që tani:
Ju hapët zemrat tuaja, ju hapët portat tuaja, ju bëtë edhe të pamundurën për
vëllezërit tanë nga Kosova. U siguruat strehë, bukë, kripë e ngrohtësi, u
treguat të mëshirshëm, e Allahu i do mëshiruesit, mirëbërësit, i shpërblen
ata, ngase Ai është Mëshirues dhe Mirëbërës. Ne, vëllezër e motra por edhe
vëllezërit nga Kosova do shpërblehemi nga i Madhi Zot. Pasha Kur’ anin
Famëlartë, vëllezërit tanë kosovarë shumë- shumë shpejtë do të kthehen në
vatrat e tyre! Patjetër!,-thirri hoxha me zë të lartë.
-Amiiin!,-thamë me zë.
Pastaj imami vazhdoi faljen e namazit të Xhumasë sipas rregullave të
caktuara.
Dolëm nga xhamia tepër të kënaqur ngase e kryem edhe një obligim ndaj Zotit
të cilit i kemi tepër borxh por edhe iu lutëm që të na ndihmojë në këto
çaste marramendëse nëpër të cilat po kalon populli ynë.
-Buq, e ndjeve hoxhën në hudbe?-më pyeti Ylberi
-Po.
-Ai u betua në Kur’ an se ne shumë shpejtë do të kthehemi në shtëpitë tona.
Buq, unë i besoj Allahut por edhe hoxhës. Padyshim, fjalët e hoxhës janë të
vërteta.
Amin!- i thash Ylberit.

DITËLINDJA E YLBERIT

E diele, 2 maj, 1999.
Sot, Ylberi, djali im më i vogël e ka ditëlindjen e gjashtëmbëdhjetë. Disi
nuk më duket se është e vërtetë. Merreni me mend si e feston , ku e kremton
dhe pse mu në Progër. Por kjo është e saktë.
Zgjohet nga gjumi. Nuk flet asgjë. Zbret tek burimi për të marrë abdesët.
Merr abdes , kthehet prapë në “banesë” dhe e falë namazin e sabahut. Nuk
mund ta di se çka po i lutet Zotit. E vështroj me shumë dhimbje . Pasi
mbaroi faljen e namazit i them:
-Allahu ta pranoftë lutjen biri im!
-Amin!,-tha.
-Ore, sot e paske edhe ditëlindjen. Urime!,- i them.
Për ta thyer monotoninë, Enveri ia ngreh veshët gjashtëmbëdhjetë herë. Edhe
e ëma vepron si Enveri.
-Hej, m’i bëtë veshët sa të gomarit të xhaxhit Yllnor!,-u mahit Ylberi.
Të gjithë qeshëm.
Unë nuk ndihesha mire. Pa dashje u ngrita në këmbë, eca nëpër dhomë, dhe
papritur u gjeta para një pasqyre në formë rrethi që është e varur në mur. U
tmerrova nga vetvetja. Me të shpejtë iu shmanga pasqyrës dhe dola në
terasë. Nga terasa hodha shikimin në horizont. Duke soditur natyrën, m’ u
ndal shikimi në majat e Malit Morava, emrin e të cilit e kisha dëgjuar në
këngën popullore: ” E bardhë po m’ dukesh moj Hatixhe, si bora n’ Morav-e”.
Ndonëse sot është dy maji, majat e Moravës shkëlqejnë nga bora, vërtetë e
bardhë. M’ u duk sikur jam në Ferizaj e para meje kam Sharrin tim . Po
shumë u përmallova!
Mora një karrige, u ula, mbështolla një cigare me duhan “Tarabosh” dhe paksa
u qetësova. Poshtë, tek burimi shumë progare filluan të lajnë petka, sidomos
qilimë e tepihë. Po thuaj se të gjitha më përshëndesin :“Emo, keni gdhirë
mirë!”
Ndonëse akoma s’e kemi bërë një muaj që kur u vendosëm këtu, të gjithë
progarët po na njohin, na i dinë edhe emrat por çka është më e rëndësishme,
na respektojnë tepër shumë.
Në këtë moment erdhi Avdyli për të na vizituar. Sapo u përshëndet me mua
pyeti:

-Ku është Beka ?( Ylberit i thonë Bekë ). Dua t’ia zgjat veshët.
-Eu, po zavall të madh paskan sot veshët e mi!,-foli Beka brenda.
Në derë u përqafuan mes veti.
-Baci Hajrush, a ta ka marrë mendja se Beka do ta festojë ditëlindjen në
Progër?!-më pyeti Avdyli i dëshpëruar.
-Jo Avdyl, nuk e kam ditur . Ne jemi shumë të vegjël për të ditur gjë. Këto
punë i udhëheq Tjetërkush. Mos u brengosni aq shumë. Ne duhet të sillemi
sikurse të jemi në shtëpi, në Ferizaj. Zoti është shumë i Madh. Ai qysh na
solli këtu mund të na kthejë në shtëpitë tona.
-Kur ?!
-Po. Kjo do të ndodh atë ditë kur s’do të kemi ujë për të pirë në burimin e
Progërit. E harxhojmë ujin tonë dhe do të shkojmë atje ku do të kemi për të
pirë. Kjo është vetëm kështu, dhe ndryshe nuk bëhet.
Avdyli më përcolli si me dyshim. Vetëm Ylberi u besoi fjalëve të mia
plotësisht.
*
Pasdite erdhën shumë të rinjë e të reja progare për t’ia uruar ditëlindjen
Ylberit. I sollën edhe dhurata modeste e gjëra ushqimore.
Padyshim se këtë ditëlindje të Ylberit nuk do ta harroj për së gjalli.

“ BOBO, Ç’ E GJETI PROGËRIN ! “


Pasdite, e martë, 11 maj 1999.
Kryeplaku i Progërit, Petrika është një burrë rreth të pesëdhjetave. Është
burrë me shumë autoritet në tërë komunën e Progërit. Shoh se përpos detyrave
të rëndomta të komunës, tash është i angazhuar edhe me hallet e kosovarëve.
Angazhohet për strehimin, ushqimin dhe shëndetin tonë.
Sot erdhi tek unë. Duket shumë i disponuar. Fill pas përshëndetjes, pa u
ulur, m’ u drejtua:
-Dëgjo zotëri Ajrush, të pata premtuar kohë më parë se do të bëj çmos për
të vendosur në një shtëpi më të mirë. E zgjodhëm edhe këtë problem. Që nesër
do të vendoseni në shtëpinë e Bilbilit. Është shtëpi e shkëlqyer, bile kjo
shtëpi na ishte ish shtëpia e Maço Lakrorit, keni dëgjuar për të. Jam shumë
i bindur se edhe juve do të ju pëlqejë dhe do të jeni të rehatuar në
të,-foli me dashamirësi dhe vijoi,- Më besoni, sapo të shihja, fshihesha nga
ju, sepse turpërohesha meqë s’ arrija të ta sigurojë një strehim të duhur.
Tani që u zgjidh ky problem, jam shumë i gëzuar. Eja të vemi tek shtëpia që
ta shohësh! Kam bindjen se edhe ju do të jeni të kënaqur.
-Ju faleminderit zotëri Petrika, por edhe këtu ku jemi, mirë është,- i
them.
-Lere të lutem! Mirë i thua kësaj?! Pijetore na ishte kjo dhomë. Jeni në
fushë të hapur,s’keni as banjo (w .c.) e as ku të bëni dush. Kam dëgjuar se
po u pastruaki natën jashtë. Portën po e mbyllnit me guvertë për të mos hyrë
qentë. Mik, e dimë ne ç’ është mirë. Mos e zgjat më shumë por çohu e të
vemi tek Bilbili ngase është duke na pritur!- më urdhëroi.
Shkuam në shtëpinë e Bilbilit. Ai ishte aty. Na priti ngrohtësisht . Ishte
i njohur me rastin tim. Na futi në të gjitha dhomat.
-Ja, këtu është kuzhina, keni sobën (shporetit i thënka sobë) e druve
edhe të korrentit. Këtu mund të gatuani, zieni e të hani me komoditet. Lart
keni dy dhoma për të fjetur, keni edhe dhomën e miqve. Besoj se këto ju
mjaftojnë meqë kam dëgjuar se jeni katër frymë,-më tha.
Ma tregoi edhe tualetin, vendin për dush, disa çakla në një dhomë, gjendjen
e njehsorit të rrymës elektrike etj.
-Miku im këto janë të tërat. Jam i bindur se do të kaloni çaste të
rehatshme në këtë shtëpi. Askush, asnjëherë nuk do të ju trazojë,- m’ ë
tha.
-Të faleminderit mik! Gjërat që m’i ofruat janë të mrekullueshme. Një
gjë po ua them: Kjo shtëpi është shumëfish më e mirë se sa shtëpia ime që e
kam lënë në Kosovë. Shumë, shumë po më pëlqen, por më duhet t’ua bëj me
dije se shtëpinë duhet ta shfrytëzojmë në kohë të pacaktuar, se, fati ynë
nuk dihet, mund të qëndrojmë gjatë këtu. Edhe një gjë po u siguroj:
Shtëpinë do ta ruaj edhe më mire se sa shtëpinë time.
Ulemi në njërën dhomë ku na shtroi pije dhe llafosëm gjerë e gjatë. Petrika
duket më i gëzuar se unë. Për darkën u morëm vesh, atë do ta hamë tek unë.
Shkuam në “banesën” time ku qëndruam deri pas mesnate duke ngrënë, pirë e
biseduar me ta. Për çelësat u morëm vesh, ata do të m’i dorëzojë nesër në
orën shtatë meqë po shkuaka herët për në Korçë.

E mërkurë, 12 maj, 1999.
Në orën gjashtë e gjysmë shkova tek Bilbili për t’i marrë çelësat. U
përshëndetëm miqësisht. Edhe njëherë më futi nëpër dhoma. Ma tregoi edhe
oborrin, kopshtin m’i dha edhe disa këshilla shumë të dobishme.
-Dëgjo vëlla,- më tha,- shtëpinë e kam në Korçë. Atje banoj me dy çupka dhe
gruan time. Këtu, në Progër, përpos kësaj shtëpie kam edhe ca dynymë tokë,
të cilën e punoj, e , herë pas herë flemë edhe këtu por jo rregullisht .
Shtëpia duket paksa e shëmtuar, e papastër, me baroja, por kam bindjen se
ju do ta përterini e do t’i jepni jetë. Pra, të rroni me shëndet dhe paçi
fat e lumturi në të! Dashtë Zoti e nesër të ktheheni në shtëpinë tënde
ama, për të qëndruar-qëndroni sa të doni, pa kufizim kohe,-më tha dhe m’i
dorëzoi çelësat.
Ai vajti për në Korçë kurse unë shkova në banesë ku më pritnin familja.
Djemtë u gëzuan shumë kur m’i panë çelësat në dorë. Me të shpejtë ia bëmë
adetin mëngjesit. Gjësendet që duheshim bartur i bëmë gati. Një fqinjë sapo
mësoi për shpërnguljen tonë, erdhi me një karrocë kali për të na ndihmuar në
bartjen e çaklave. Për çudi, paskemi pasur bukur shumë gjëra, një karrocë
përplot. I dërguam gjësendet në shtëpinë e re.
Djemtë dhe gruaja janë tepër të kënaqur sepse dhomat janë tepër të mira,
të pajisura me orendi, me dyer e dritare të bukura, me oborr të rrethuar, me
kopsht e gjelbërim të mrekullueshëm. Edhe familja e Rizahut dhe e Kudriut
janë po ashtu të kënaqura. Që të gjithë kanë ardhur për të na ndihmuar në
pastrimin e shtëpisë dhe të oborrit. Erdhën edhe disa vendas të cilët
gjithashtu u angazhuan në pastrimin e shtëpisë.
Në mesin e tyre, një grua bukur e moshuar m’ ë ndau anash dhe me një zë te
ulët m’ ë pëshpëriti:
-Dëgjo vëlla! Bilbili është shumë burrë i mirë, madje në Progër s’ka si ay,
ama, gruaja nuk i bën fare, është shumë e ndyrë!
Kërceva sikurse të më kishte therur me thikë.
-Zonjë,së pari, unë as që ju njoh se kush jeni, së dyti, as që u pyeta dhe
së treti,si keni guximin të më thoni fjalë të tilla për një grua që unë
nuk e njoh fare e as që kam punë me të?!-i thash me një zë qortues.
-Ta them më plot mënd. Mbani mënd fjalët që ua thash!-më tha dhe shkoi
dikah, u zhduk si hije.
Unë nuk ua vura veshin fjalëve të zonjës. Të pranishmit nuk morën vesh për
llafosje që bëra me gruan, punonin pa u lodhur . Disa pastronin dyshemetë,
ca të tjerë fshinin dyer e dritare, disa shkundnin qilima e batanije, disa
pastronin shkallët e çka jo.
Unë, Kadriu dhe Rizahu qëndrojmë nën hije të një qershie të sapoçelur,
pinim duhan dhe kënaqeshim me punën që bëhej, se, më në fund edhe familja
ime u vendos në një shtëpi të përshtatshme.
Papritmas u fut një grua në oborr. Vjen me nxitim drejtë nesh. Është rreth
të pesëdhjetave, me fytyrë shumë të shëmtuar, thatake, me leshra të
shprishura, e verdhë si limoni dhe shumë e shqetësuar. Mendova mos është
ndonjë vendëse e sëmurë e që erdhi për të na vizituar. M’ u afrua fare
afër. U ngrita në këmbë dhe e përshëndeta miqësisht. I tregova se unë jam
kryefamiljari kosovar që sapo u vendosëm në këtë shtëpi.
-Unë jam zonja e shtëpisë!- më tha me ters.
-Aq më mire zonjë,-ia prita pa e lënë ta përfundojë fjalinë.
-Gabim zotëri, gabim! Ju s’mund të hyni në shtëpinë time!
-? !

-Ç është e vërteta,shtëpia s’është imja, është e tim vëlla, e Agimit. Ay
është në Tiranë. Këtë shtëpi m’ a ka lënë mua, si motër që më ka,-foli me
një shqetësim të papërshkrueshëm.
-Zonjë, ç’e keni Bilbilin?-e pyeta.
-Bilbili është im shoq, burrë e kam.
-Zonjë, fare s’po ju kuptoj! Pohoni se shtëpia është e juaja, s’është e
juaja! Thoni se Bilbili është bashkëshorti juaj. Pikërisht ai, Bilbili m’i
ka dhënë çelësat e kësaj shtëpie. Me te jemi marrë vesh. Mbrëmë ishte tek
unë në darkë. Zonjë, unë nuk u futa me dhunë në këtë shtëpi, jo,- i thash.
Ajo nisi të flasë pa lidhje: Kinse unë paskam ardhur nga Kosova dhe ia
paskam uzurpuar shtëpinë e saj(!) Duart dhe koka i dridheshin tmerrësisht
por ku ta di unë përse dridhej ashtu.
Nuk e zgjata më shumë. Dhashë urdhër për ndërprerjen e punës. Të gjithë u
befasuan. Gruaja, djemtë por edhe vendësit mbetën të shtangur. Disa ia
filluan edhe të qajnë. U krijua një atmosferë e zymtë. I tubuam çaklat për
t’i kthyer në vendin e mëparshëm, në lokalin e zonjës Elvirë.
Shumë progarë, me të kuptuar ndodhinë tonë u tronditën thellë. Qan Lela me
motrën e saj, qan Yllnori me të shoqen , qan Elvira me Eminen e Maços,
qanin edhe dy pleq, emrat e të cilëve nuk arrita t’ua mësoj. Dëgjova edhe
këto fjalë prej tyre:
“Bobo, ç’e gjeti Progërin! I dëboi vëllezërit nga shtëpia. Kështu ua beri
edhe serbi. Progërin e mbuloi turpi”.
-Jo o burra. Përkundrazi, le të mburret Progëri. Individi nuk paraqet
terësinë. Nuk e di amorën vesh çka u thash, nuk di.


*

P R O G Ë R I

Në Progër, siç u kam thënë më herët, u vendosëm më shtatë prill
tëvitit 1999.Progarët na pritën siç priten vëllezërit. Na siguruan strehë, bukë, kripë e zemër. Po të mrekullueshëm qenkan këta njerëz! Na shoqërojnë edhe kur qajmë. Kaloi afër një muaj që kur u vendosëm këtu. Disi kemi rilindur,
sikur na shtohet edhe fuçia, na është rikthyer shpresa për të jetuar.
I vështroj këta njerëz për së afërmi, drejtpërdrejt , por jo vetëm
njerëzit, edhe fshatin edhe hapësirën rreth e rrotull. Dashurohem në
njerëz, në fshat e edhe në hapësirën më të gjerë. Më duken sikur
shpëtimtarë. Po veprojnë si shpëtimtarë.
Falë angazhimit të tyre, këtu i kemi të gjitha të mirat, e kam fjalën për
ushqim. Disa organizata humanitare na sjellin thuaja se çdo ditë ndihma në
ushqim, mjete për higjienë personale, besa edhe veshmbathje. Bile kemi
krijuar edhe rezerva(!).
Në anën tjetër, fshatarët na sjellin të mira nga shtëpitë e tyre, si bie
fjala, tambël, djathë, perime të freskëta e madje edhe tëlyen bagëtie. Sa
herë zgjohemi nga gjumi, para derës gjejmë nga tri-katër shishe (bidonka po
u thënkan këtu ) qumësht por edhe kos. Nuk dimë se kush e ka sjellë. Po
ndodhë që qumështi edhe po na prishet.
Vet fshati qenka i ngritur rrëzë Malit të Thatë, mal shumë i lartë,
shkëmbor, me gurë gëlqeror, tërësisht i zhveshur. Progëri, buzë këtij mali,
shtrihet në drejtimin juglindje- veriperëndim. Pranë tij, në të njëjtin
drejtim rrjedh lumi Devoll, e gati paralel me të (lumin) shtrihet aksi
rrugor Kapshticë-Bilisht-Korçë. Lumi por edhe rruga çajnë Fushën e Devollit
në dysh.
Shtëpitë e fshatit qenkan të ndërtuara kryesisht me gurë të gdhendur. Kjo
nuk është për t’u habitur, sepse,gurët janë aty, krejt pranë shtëpive.
Shtëpitë, shumica qenkan përdhese por paska edhe njëkatëshe. Dyert dhe
dritaret i paskan të kthyera nga jugu. Muret i kanë shumë të trasha e
dritaret të vogla. Të mbuluara qenkan me qeremide të tipit klasik, me
përjashtim të ndonjë shtëpie fort të re.
Shtëpitë qenkan të ndërtuara me një planimetri mjaft të mirë. Për së gjati,
fshatin e përshkuakan dy rrugë anësore të cilat qenkan të lidhura me
rrugica, kështu që hapësira qenka e ndarë në katërkëndësha. Nëpër këto
hapësira në formë katërkëndëshash, qenkan ndërtuar tetë deri në dhjetë
shtëpi. Oborret qenkan bukur të vogla dhe që të gjithë qenkan të rrethuara
me mure guri dhe qenkan bukur të larta. Portat e oborreve i paskan shumë të
forta. Ndoshta kjo dukuri ka ndonjë traditë apo ka domethënie tjetër
(preventivë) ngase fshati është afër Greqisë e Maqedonisë. Oborret paskan
edhe pemë, sidomos nuk paska shtëpi pa hardhi rrushi. Rrugët dhe rrugicat
qenkan të shtruara me kalldrëm. Balta këtu nuk paska vend fare.
Progëri paska edhe infrastrukturë mjaft të zhvilluar: Paska shkollën
fillore dhe atë të mesme (gjimnazin), ambulancën, postën( me sistem teli),
ujësjellësin ( pa kanalizim), disa pijetore e shitore. Këtu paska pasur edhe
sallë të kinemasë por tani po u shfrytëzuaka për tubime të ndryshme dhe
dasma e gazmende të fshatit. Paska edhe dy gurëthyes pranë të cilëve qenkan
furrat për prodhimin e gëlqeres (për çudi, këta po i thënkan k ë r q e l e)
Popullsia qenkan dykonfesionale: myslimanë dhe të krishterë(ortodoks) por
të gjithë qenkan shqiptarë. Feja nuk po i penguaka fare. Martesat i paskan
të përziera sikurse edhe varret. Asnjëra palë nuk paskan njohuri për fenë e
vet. Si banorë fshati që janë, më duket se janë të arsimuar mjaft
(njëanshmërisht) dhe qenkan të civilizuar. Gjuhën e folkan tepër
rrjedhshëm, këndshëm me një toskërishte fort të lezetshme.
Natalitetin e paskan shumë të ulët. Paskan nga një ose dy fëmijë, fëmija i
tretë qenka rast tepër i rrallë. Qenkan ithtarë të pijeve alkoolike por jo
edhe të duhanit.

Në shikim të parë duken shumë të vuajtur por nuk janë mu siç thonë.
Shumica ankohen në regjimin e Enverit, mirëpo, nuk qenkan të kënaqur as me
pushtetin aktual. Qenkan tepër të politizuar. Pleqtë, plakat por edhe
fëmijët folkan për politikë. Duket se po dominuaka PD e Berishës meqë
kryetari i komunës së Progërit ( Progëri qenka komunë e prefekturës së
Korçës) qenka i PD-së.
Pas rënies së diktaturës komuniste, tokën e kooperativave e paskan ndarë.
Ndarjen e tokës e paskan bërë në mënyrë të barabartë: Një dynym (dhjetë ari
në mos gabofsha) për kokë. Kjo ndarje dikën e paska dëmtuar rendë kurse
dikën e paska favorizuar. Tash toka qenka copëzuar tepër shumë. Merreni me
mend, Yllnori, tek i cili qesh vendosur përkohësisht, për shtatë anëtarë të
familjes paska marrë shtatë dynymë tokë dhe atë në shtatë vende të ndryshme.
Banorët po u marrkan kryesisht me blegtori por edhe me bujqësi. Secila
familje paskan lopë(dy ose tri) nga një gomar ose kalë samari me të cilët
po bartkan dru për vete dhe për shitje.
Sigurimi i druve qenka shumë interesant.
Një ditë i pyeta ca druvarë:
-Ku po i merrni këto dru kaq të mira kur shoh se në këto male nuk ka asnjë
dru?
-Në malet e Greqisë,- u përgjigjën druvarët njëzëri .
-Bëni shaka me mua,-u them.
-Nuk bëjmë shaka,- betohen - Vemi atje lart, matanë majave, futemi në
territorin e Greqisë, ngarkojmë gomarkat ose kuajt dhe kthehemi prapë. Në
kufi s’ka njeri as nga tanët e as nga ata. Atje ka dru për tërë Korçën,
-thonë.
Çudi e vërtetë!
Bujqësia qenka ekstensive. Toka akoma po u punuaka me mjete primitive.
Lërimin po e bëkan me gomarka (kështu u thënkan) e shumë rrallë me
traktorë. Mbillkan grurë, patate, fasule panxharsheqeri( për bagëti), pak
misër sepse “kërkon tepër punë”-pohojnë.
Toka qenka shumë e pëlleshme. Ajo shtrihet në të dy anët e lumit Devoll.
Kjo fushë paska mundësinë të ujitet e tëra. Në kohën e Enverit e tërë
sipërfaqja e kësaj fushe paska qenë e mbuluar me sistemin e vaditjes. Tani
ky rrjet nuk po ekzistuaka fare. I tëri qenka shkatërruar krejtësisht.
Për t’ a aktivizuar rishtas u dashkan shumë lekë, e, shteti për momentin
nuk e ka mundësinë. Fshatarët po e mallkuakan veten për këtë shkatërrim por
tani është vonë.
Lakmia e progarëve qenka paksa e tepruar. Të gjithë, ama bash të gjithë
paskan dëshirë të pasurohen brenda një nate, me shkop magjik, si thuhet. Të
shkojnë në botën e jashtme, të fitojnë lekë të shumtë,të kthehen, të blejnë
“benza”e të bëjnë gara në ngasjen e tyre. Këtë uri e paskan sidomos të
rinjtë, ama edhe pleqve po u pëlqyeka kjo garë. Poseduesit e “benzave”
lëvizkan nëpër kalldrëmin e fshatit me dhjetëra herë duke rrapëlluar pa
kurrfarë nevoje, thuati se këta lëvizkan me ujë. Kam bindjen se nuk ditkan
t’i shfrytëzojnë lekët si duhet. Dëshiroj që pohimi im të jetë i gabuar.

E PABESUESHME , POR E VËRTETË(!)


E enjte, 13 maj, 1999.
Mesditë.
Të gjithë jemi brenda. E shoqja përgatit drekën. Me ne është edhe Avdyli.
Bisedojmë për hallet tona.
Dëshirojmë të shkojmë në Pogradec për t’i vizituar fqinjët tanë , se, kemi
marrë vesh se një numër i madh i banorëve të lagjes sonë janë të vendosur në
Pogradec,diku buzë Liqenit të Ohrit, por s`kemi me çka të shkojmë, nuk e
kemi asnjë lekë.
S’di pse doli Enveri në oborr. Dëgjova duke biseduar me dikë.
-Po. Po-po, unë jam,-tha.
-Unë jam shoqe e Sevdisë, e motrës sate në Zvicër, -u dëgjua një zë femre.
M’u duk sikur shoh ëndërr. Po përmendet emri i çupës sime, Sevdisë në
Zvicër. Ku jam unë e ku ajo! Nuk u besova veshëve. “Halucinacionet”
,-mendova.
Mirëpo, të gjithë brofën në këmbë dhe dolën jashtë. Dola edhe unë. Shoh dy
gra dhe një çapëze. Njëra ishte bukur e moshuar kurse kjo e dyta që po
bisedonte me Enverin, e re. Është ezmere, e gjatë, flokë të gjata e të
zeza korb. Në dorë ka një fotografi të cilën e shikon herë fotografinë e
herë neve. Enveri i buzëqeshi dhe e përshëndet me ngrohtësi. Edhe unë i
afrohem dhe i dëshiroj mirëseardhje ndërsa në dorën e saj pashë fotografinë
time(!)
-Anila, shoqe e Sevdisë, çupës sate në Zvicër,-më tha.
-Hajrushi, i ati i Sevdisë,- ia ktheva.
U kapëm dorë përdore. Mu duk sikurse dora e Sevdisë, aroma e saj. E
përshëndeta edhe gruan e moshuar po ashtu edhe çupën e vogël. Edhe Shukrija
i përqafoi që të tria dhe pa i pyetur fare i futëm brenda. Shukrija dridhej
sikurse edhe unë këndej.
E shikoj Anilën dhe parafytyroj Sevdinë, atje, në Zvicër,dhëndrin Bejten,
mikun Mustafën, mbesën time të vockël, Blertën që akoma s’e kam parë, s’e
njoh e as zërin s’ia di se si e ka. I drejtohem mysafires:
-Ju lutem zonjë, a bën të njihemi më mirë?
- Po. Unë quhem Anila Laraku-Lika. Jam, siç u thash, shoqe e Sevdisë, vajzës
sate në Zvicër. Jam e martuar me një kushuri (kështu thënkan) të dhëndrit
tënd, Behlul Lika, përndryshe , e lindur jam në Pogradec. Kjo është nëna
ime, Shpresa, kurse kjo çupka është një progare që na solli tek ju. Me
Sevdinë jemi shoqe të pandara. I ndihmojmë njëra tjetrës dhe respektohemi.
Ajo ishte në gjendje të vështirë shpirtërore gjersa mori vesh se ju shpëtuat
nga lufta. Tani, kur kuptoi se jeni vendosur në Shqipëri, është shumë mirë,
është stabilizuar plotësisht. Erdha tek prindërit e mi në Pogradec për të
pushuar ca ditë, por i kam premtuar Sevdisë se unë patjetër do të takohem me
prindërit e saj (me ju ) kudo qofshin në Shqipëri, dhe ja erdha, e kreva
zotimin tim,-më tha.

-Zonjë, ju faleminderit shumë! Tepër na keni befasuar. Si t’u them, akoma
nuk po besoj se është e vërtetë ardhja e juaj, po më duket si një ëndërr e
mirë . Por fatmirësisht, ardhja e juaj është e vërtetë, zhgandërr është.
Më bëhet sikur shoh Sevdinë time para vetës,-i them.
Pas kësaj bisede, Anila nxori ca fotografi të mbesës sime dhe të Sevdisë.
Nuk ngopeshim së shikuari ato. Pastaj nxori edhe një zarf tjetër :
-Ja edhe këtë zarf ku keni një mijë marka, pesëqind ua ka dërguar
vëllai, Besimi, nga Australia kurse pesëqind i keni nga dhëndri,
Bejtullahu, nga Zvicra, - i tha të shoqes.
Në këtë moment tek unë u shfaqën dy ndjenjaëshpërimi dhe gëzimi.
Shikoni se çka na gjeti!
Me dekada pa liri, tash edhe pa atdhe, pa shtëpi, jashtë vendlindjes, pa
punë, pa… , pa... , pa lekë,… Lypsa hej, lypsa! Kështu po i bie, hiq
s’ke se si i thua ndryshe, hiq!
Këta që na i dërguan këto para, nuk i kanë gjetur në baltë, i kanë ndarë
nga kafshata e gojës së tyre për të na e njomur gojën tonë. Po, po!
Dëshpërim edhe i madh bile!
Po ku është gëzimi im?!
Është more, si jo! Anekënd rruzullit kemi miq që kujdesen për mua, familjen
time , dashamirët e mi dhe gjithë neve. Sa bukur!
“O Perëndi e Madhëruar, ndihmoju të gjithë këtyre mëshiruesve , se Ti je
më i Madhi Mëshirues! “-u luta në heshtje.
Në këto momente më qan zemra, ama lot nuk nxjerr. Se, nëse më dalin
vetëm dy pika loti, këtu do të shpërthente vaji si në ndonjë vdekje të
papritur. U përmbajta. Pa etje piva një gotë ujë dhe paksa u stabilizova.
Mysafirët kërkuan leje për të shkuar. Deshëm t’i ndalim për drekë por nuk
arritëm. Duke i përcjellë, Anila m’ ë luti t’ia jap djemtë për ta marrë një
valixhe me rroba në një veturë që qenka duke i pritur në qendër të
Progërit. I përcollëm me shumë dashamirësi. Edhe djemtë shkuan me to. S’u
vonuan shumë, erdhën. Sollën një valixhe të madhe dhe bukur të rendë. E
hapën menjëherë. Djemtë desh fluturuan nga gëzimi. Mund ta merrni me mend
përse. Megjithatë po u tregoj: Valixhja ishte përplot rroba të reja dhe fort
të bukura. Djemtë u veshën përnjëherë dhe m’ u dukën tjerë djem, më të
bukur, më të gjatë, më vital, më krenarë. Edhe për gruan ka plot rroba të
ndryshme. Në një qeskë najloni shohim një palë rroba për mua. Edhe unë u
gëzova mu sikurse fëmijët. Sa të bukura! Sikur t’i hulumtoja të gjitha
shitoret e botës nuk do t’i gjeja aq të bukura! Të bukura, sepse, m’i
dhuroi bija ime , dhëndri im, miku im Mustafa. Kjo ishte bukuria e këtyre
rrobave, kjo.

Në qeskën e najlonit gjetëm edhe një copë letër, të cilën e paska shkruar
Sevdija me dorën e saj.
Në mes tjerash lexova edhe këto fjalë:
“Buq, e di se aga Rizë dhe axha Kadri s’kanë pare. Parët që ua dërguam,
harxhoni bashkërisht!”
Tani nuk munda të përmbahem. Ia plas vajit si fëmijë. Më
ndihmuan djemtë,
Avdyli edhe gruaja.
Besoj se po e kuptoni se ç’ lot ishin .
Bukuria e jetës që pat filluar të venitet tani po përtërihet .
Kjo është Sevdija ime, të cilën ma ka dhuruar Zoti, kjo .

Kapituulli i shtatë

P O G R A D E C I


Një kapitull të tërë e kam shkruar në Pogradec, por jo në
fletoren e Albanës, ngase atë e pata mbushur tërësisht. Shënimet i
mbajta në ca fleta. Mirëpo, rastësisht, disa tregime më janë dëmtuar tepër
shumë dhe gati-gati janë të palexueshme, pra ky kapitull është i mangët.
Tani, sikur të shkruaj diçka të tillë, më duket se nuk është origjinale,
nuk janë shënime besnike, nuk janë shënime të vërejtura drejtpërdrejt dhe
të shkruara aty-për aty, por do të jenë shënime kujtimesh, [memoare] e që më
duken si krijime artificiale,të cilat unë nuk i adhuroj. Te gjitha
tregimet e këtij ditari janë të vërejtura drejtpëdrejt dhe janë të
shkruara në ditën dhe datën e cekur.
Këtu e tutje po i shkruaj disa prej shenimeve që i
“deshifrova” me mund të madh.



SHKUARJA NË POGRADEC


E diele, 16 maj, 1999.
Më 15 maj të vitit 1999, diku rreth orës shtatëmbëdhjetë, Yllnor Dede
erdhi tek unë. Menjëherë vërejta se është goxha i brengosur.
-Z. Ajrush, pak më parë isha në komunë. Aty patëm një takim urgjent lidhur
me kërkesën tuaj për t’u larguar nga Progëri. I terë stafi i komunës tok me
kryetarin janë shumë-shumë të brengosur.
Përse po ikni ? Ku është shkaku i largimit tuaj?! Vallë, mos po u trazon
ndonjë progarë, apo, ndoshta ju provokojnë njerëz të pandërgjegjshëm, ose,
nuk i keni kushtet elementare për të jetuar?! Përse?! ..., Përse?! ...,e
përse?!
Unë s’i ndërhyra fare. Kur mbaroi, mora fjalën:
-Zotëri Yllnor, po vëreni sa me vëmendje u përcolla, sa durova. Unë kam
vetëm ca pyetje:
-E keni parë kërkesën e shkruar në komunë?
-Po.
-E keni lexuar?
-Po, posi.
-Ishte e qartë?
-Fare.
-Keni diskutuar lidhur me të?
-Patjetër.
-Pati reagime ndonjëri në komunë?
-Jo. Kërkesa ishte shumë bindëse. Pranohet.
-Pra, z.Yllnor, unë asgjë nuk kam se çka të shtoj më shumë se në atë
kërkesë, bash asnjë fjalë. Dëgjo mirë! Dje ishim në Pogradec për vizitë tek
fqinjët tanë. Merreni me mend, mbi nëntëdhjetë banorë ( si e pa
besueshme,ë?) të atij kampi ishin të lagjes sonë. Aty na u duk sikur
jemi në Ferizaj, në mëhallën tonë. Fqinjët kërkuan që edhe ne të vemi
atje. Atë kamp po e mbikëqyrte një italiane. Ajo na pranoi me kënaqësi
sidomos kur mësoi se ne jemi fqinjë. Yllnor, me ta jemi rritur, me ta
kemi ndarë gëzimin e hidhërimin, me ta jemi dëbuar nga vatrat tona dhe me ta
dëshirojmë të bashkohemi e t’i kalojmë këto çaste dramatike të jetës sonë
të pazakonshme. Pra, kjo është arsyeja e kërkesës për të shkuar në Pogradec.
Kuptoni tani? Besoj se nuk ka nevojë të llafosemi më shumë për këtë punë.
Ju, progarët por edhe pushteti lokal keni bërë edhe të pamundurën për ne.
Ju s’keni arsye për shqetësim, përkundrazi, mburruni. Unë, në emrin e tri
familjeve ferizajase kam për të thënë vetëm një fjali:
Ju lumtë progarë e progare!
U ndamë duke u përqafuar përzemërsisht.
Yllnori fshiu lotët e tij ndërsa unë lotët e mi .
E?
Po. Sot, më 16 maj të vitit 1999, u larguam nga Progëri për ta vazhduar
maratonën tonë, tash për tash për në Pogradec e pale. Autobusi ndaloi para
kampit “Qendra Stërvitore”, tri kazerma të ushtrisë , buzë liqenit të
Pogradecit në afërsi të Starovës. Futemi në oborrin e kazermave. Na u duk
sikur jemi në lagjen tonë,në Ferizaj. Fqinjët e sidomos ne jemi shumë të
gëzuar. Përqafohemi sikur të mos ishim parë me dekada të tëra. Gratë,
nuset dhe vajzat qanin por edhe ne u dolëm në ndihmë.
Përgjegjësja e kampit, italiania, sapo mori vesh, na përshëndeti dhe na
solli në dhomën ku kishte vendosur pesëmbëdhjetë krevate. Krevatet ishin
të rinj dhe të rregulluar tepër mirë. Ishin të vendosur njëri mbi tjetrin,
dy nga dy .
-Ja, këtu do të flini kurse për ushqim s’keni çka të brengoseni , atë do
ta hani në kuzhinë si të gjithë të tjerët. Pastërtinë, rendin dhe qetësinë
duhet ta mbani vet. Besoj se do të jeni të kënaqur, sidomos tani kur jeni
bashkë me fqinjët tuaj. Kalofshi bukur!,- na tha dhe shkoi në punën e
vet.
Mbrëmje.
Ne, tri familjet u vendosëm në anën e majtë të dhomës. Hapësirën tonë e
kemi ndarë me perde për të mos i bezdisur banorët e mëparshëm që ishin nga
Hasi i Prizrenit.
Ora ka kaluar përtej numrit njëzet e dy. Neve nuk na flihej.
Bisedonim por edhe qeshnim me zë bukur të lartë. Roja e kampit, një
polic, na qortoi për zhurmë. Na urdhëroi për të rënë dhe fikur dritat
menjëherë.
Ramë për të fjetur si asnjëherë më parë. Unë me të shoqen ramë në
krevatet e poshtëm ndërsa dy djemtë sipër nesh, në “katin e dytë”. Në
anën e kundërt, Kadriu me të shoqen e sipër tyre nusja Hanushe me Agnesen e
vogël, kurse sipër nuses , në “katin e tretë” dy vajzat. Avdyli ngeli për
të fjetur në një dyshek skaj derës meqë krevatet po e pengojnë për tu
hapur. Në anën time të majtë, fare pranë, është Rizahu me të shoqen e
përmbi ta dy vajzat e tij, Merita me Afërditën.
Terr.
Hapësira në mes meje dhe Kadriut është shumë e vogël. Po të jemi
pak më shtatgjatë, shumë lehtë mund ti përziejmë këmbët me njëri tjetrin.
Kjo afërsi po i “konvenon ” Kadriut për të shkaktuar të qeshura të pa
djallëzore.
-Hej, kush po ma ngucë Gruen?!-bërtiti Kadriu.
Të gjithë ia plasëm gazit, madje edhe hasjanët që janë matanë
perdeve.
- Eu, po plak zavrak koka,- tha dikush andej perdes,- paska
me na lanë pa gjumë sonte.
Në të vërtetë ashtu edhe ndodhi. Gati tërë nata e parë kaloi
duke qeshur me shakat e Kadriut.
Kam shpresë se edhe ne do të ambientohemi në këtë jetë
kolektive, kam .

FRIKA NGA GAZETAT

E enjte,
20 maj, 1999.
Në Pogradec u adaptuam shumë shpejtë. U mësuam me mënyrën e jetës
kolektive, me kryerjen e obligimeve dhe detyrave të përditshme në kamp, me
orarin e gjumit, të ushqimit, të larjes së rrobave dhe të pastrimit (bërje
dush thënkan ). Këtu jemi shumë të sigurt: Natë e ditë jemi të
siguruar nga policia dhe ushtria shqiptare. Askush nuk mund të hyjë në
kamp por edhe të dalë pa u verifikuar mirë. Urdhrat e tyre i zbatojmë me
përpikëri. Në krahasim me Progërin, këtu jemi mjaftë mirë të informuar
rreth ngjarjeve në Kosovë. Drejtpërdrejt kemi kontakte me ushtarë të
UÇK-së. Ata po na njoftojnë hollësisht me situatën në front , me trimërinë
e ushtarëve tanë, me mënyrën e mobilizimit të të rinjve për
luftë, etj.
Tjetër?
Po, çdo ditë marr plot gazeta ditore (gratis). Çuditërisht, këto
gazeta më shumë po më dezinformojnë se sa po më informojnë(!). Sigurisht
se do të habiteni edhe ju. Thash se marr shumë sosh si:,”Albania”,
“Shekulli”, “Zëri i Popullit”, “Rilindja”, “ Rilindja Demokratike” por edhe
ndonjë tjetër dhe pothuaj se të gjitha i lexoj me ëndje. E, kur analizoj
artikujt e lexuar, trembem, humbëm, hutohem tërësisht. Po për Zotin !
Janë tepër kontradiktore, polarizuese, diametralisht të kundërta, e çka
është edhe më keq, janë shumë armiqësore njëra me tjetrën. Cilës t’i
besoj? Ku ta gjej të vërtetën ?! E vërteta nuk është në të gjitha.
Megjithatë secila prej tyre ka ithtarët e vet. Tashti, ithtarët janë në
përplasje me njëri tjetrin mu sikurse gazetat. Dhe, çka pastaj?! Thjesht:
grindje në mes popullit, armiqësi, anarki. Kësaj dukurie po i frikësohem
tepër shumë. S’di ku do ta shpijnë popullin këto gazeta kontradiktore, nuk
di.
Jo mirë !
Po rehat paskam qenë në Progër pa to!



“ LUFTA E JONË ËSHTË LUFTË E DREJTË “


E premte, 21 maj,1999.
Ylberi u pastrua, veshi rrobat e pastra dhe shkoi në Pogradec për ta falë
namazin e Xhumasë, gruaja ime, Shukrija, tuboi petkat e palara, i futi në
një koritë plastike dhe vajti buzë liqenit për t’i larë, unë me Enverin,
morëm një varkë për të lundruar nëpër liqe. U nisëm. U befasova kur pashë
Enverin duke e drejtuar varkën. Vepronte sikurse të ishte rritur pranë saj,
me të. Krahët dhe lopatat u ngjasonin krahëve të shqiponjës në fluturim.
Shkuam bukur larg bregut të liqenit.
Pamje magjepse. Liqeni më duket si një pasqyrë gjigante. Uji shumë i
kthjellët dhe tepër i qetë. Më bëhet sikur notojmë nëpër gjithësi. Peshq,
llojesh të ndryshëm lozin rreth e rrotull varkës. Shkojmë tepër larg. E
urdhëroj djalin për t’u ndalur. E ndalon lundrën.
Vështroj hapësirën rreth e përqark liqenit. Në juglindje,Shën Naumi, në
veri lindje, qyteti i Ohrit, në veriperëndim Struga, ndërsa në anën
jugore, prej pikës ku ne gjendemi, është Pogradeci i bukur i cili më
duket sikur një amfiteatër gjigant.
Papritmas Enveri zhvishet dhe pa u hamendur, nga maja e varkës kërcen në
ujë. Zhytet thellë. Larg varkës del mbi sipërfaqe. Noton herë në bark e
herë në shpinë. Duket si delfin. I afrohet varkës, kapet për të dhe
prapë përplaset në ujë. Kënaqet. Tash edhe unë po kënaqem me shkathtësinë
dhe guximin e tij. Vjen drejtë lundrës, kapet për të dhe futet brenda.
Fillon ta luhatë atë bukur shumë. E luhati sa që m’ u duk se do të
përmbysemi tok me të. Ai qeshi me mua kur vërejti se po frikësohem. E
qetëson fare. Merr një peshqir,fshiu fytyrën, flokët dhe trupin. Teret. Ulet
ballë-përball me mua. Më vështron drejtë në sy. Ka njëfarë treme. Shoh se
ka për të më thënë diçka me shumë rëndësi. Nuk flet. E nxis për të folur.
-Po buq, po flas,-ia filloi bisedës me një dozë frike,- kam vendosur të
shkoj në UÇK, dhe s’ka bir nëne që mund të më ndalojë.
-As unë, ë?
-Jo, s’e pata mendjen tek ti, por njëri më tha se nuk do të më pranojnë,
sepse akoma s’i kam mbushur tetëmbëdhjetë vjet. Kjo është e vërtetë, por
ku e dinë ata se s’i kam tetëmbëdhjetë. Unë do t’u them se i kam kaluar të
tetëmbëdhjetat dhe pikë. Buq, s’kemi kohë për të pritur më shumë. Në
Progër nuk e kishim mundësinë të kontaktonim me njerëzit e UÇK-së. Atje
ishte fshat, ishim të izoluar. Këtu, në Pogradec, menjëherë kemi rënë në
lidhje me ta, jemi marrë vesh, dhe, shumë shpejtë do të shkojmë atje ku e
kemi për detyrë të shkojmë. Se, ne, djemtë e Kosovës, para të gjithëve,
duhet të luftojmë për ta çliruar Kosovën nga serbët. Unë, Enveri i bacit
Zymer dhe Avdyli i axhës Kadri kemi vendosur definitivisht për t’iu bashkuar
ushtrisë sonë. Sot edhe nesër do ta presim Fatonin e bacit Nazmi i cili
është në Kumanovë. Erdhi Fatoni, mirë, s’erdhi ne ecëm. Do të shkojmë
sikurse Culi i bacit Sokol, si Kila e Hajra të Bacit Bedri, Ymeri i bacit
Nazmi e shumë të tjerë të cilët tanimë janë future në Kosovë dhe po
luftojnë me armiqtë serbë.
Buq, Zoti është me ne. Padyshim, Ai do të na ndihmojë dhe ne do
të dalim fitues. Lufta e jonë është luftë e drejtë.
Gjatë këtyre ditëve kam lexuar në Kur’an diçka shumë konkrete mu për
luftën. Sipas Kur’anit, secili njeri ishte i obliguar, i detyruar të
luftojë me armiq për ta mbrojtur familjen, për ta mbrojtur pragun e
shtëpisë, për ta mbrojtur vendin. Pra, ne kemi të drejtë t’i vrasim ata që
na vranë, ne kemi të drejtë t’i vrasim ata që masakruan vëllezërit e motrat
tona, kemi të drejtë t’i vrasim ata që rrënuan shtëpitë tona, kemi të drejtë
t’i vrasim ata që okupuan katundet tona, kemi të drejtë t’i vrasim ata që
rrëmbyen qytetet tona , kemi të drejtë t’i vrasim ata që na dëbuan nga
vatrat tona, kemi të drejtë t’i vrasim ata që na e more Kosovën tonë.
Pastaj, vdekja në luftë është vdekje e lavdërueshme. Epo, njëherë kemi për
të vdekur. Më mire të vdes sikurse duhet të vdiset. Fuqinë dhe guximin m’i
ka dhuruar Zoti me bollëk. Këto mirësi dua t’i shfrytëzoj sot o kurrë, pra,
në kohën dhe vendin më të duhur. Stërvitjet luftarake do t’i bëjmë këtu
diku, në Shqipëri, dhe shumë shpejtë do të futemi në luftë. Një gjë e di të
sigurt: Ti do të më përkrahësh, edhe vëllezërit po ashtu, përpos nënës së
cilës po ia kam dronë. Ajo është e sëmurë nga zemra e po kam frikë mos po
sëmuret. Por, buq, ty po të ngarkoj: gjeje mënyrën për ta bindur nënën, që,
edhe ajo të m ’a japë bekimin, siç thuhet,-më foli me një ton tepër të
pazakonshëm.
Asnjëherë nuk i ndërhyra. Vetëm e vështroja dhe befasohesha me ato që m’i
thoshte.
-Po biri im, për nënën mos u merakos fare. Këtë punë e kryej pa kurrfarë
vështirësie. Unë, por, sa e di edhe nëna, jemi shumë të kënaqur me
qëllimin dhe guximin tënd. Jemi krenarë që të rritëm, të edukuam dhe u bëre
i gatshëm për t’u flijuar për tokën tonë. Zoti ju ndihmoftë!
-Ma jep dorën,- më tha.
Ia zgjata. M’ a kapi dhe m’ u hodh në përqafim. Më shtrëngoi sikurse edhe
unë atë.
Varka filloi të luhatet. Rreth saj filluan të përhapën valë në rrathë
koncentrik në të gjitha anët.
Ia plasa vajit, diku, mbi sipërfaqen e Liqenit të Ohrit.
Lotët u përzien me ujët e liqenit.
Kini parasysh sa ujë ka liqeni i Ohrit!.
Më duket se kaq lot derdhëm gjatë këtyre ditëve, kaq !!!.

“ LUMJA UNË !”

Dhe, kur u kthyem në bregun e liqenit, Shukrijen e gjetëm duke
qarë. Ishte bërë si limoni. E pamë se ishte frikësuar tepër shumë.
S’kishte faj. Vërtetë patëm shkuar tepër larg.
Enveri la lundrën në vendin e duhur,bëri pak shaka me t’ ëmën, e përqafoi
dhe shkoi tek shokët e tij. Buzë plazhit, në oborrin e një kafeneje të
vogël, pashë Sokolin e vetmuar duke ndenjur në një tavolinë . Me qëllim të
caktuar bashkë me të shoqen shkuam dhe u ulëm pranë tij. Për herë të
parë porosita edhe pije.
-Paska krisë dishka,a?-pyeti Sokoli.
-Fakt,-ia ktheva.
-Ndonjë lajm të mirë?
-Shumë, sidomos për Shukrijen.
-He?!,-nxitoi Shukrija.
-Qëlloja vet,- i them.
-Jo, nuk di.
- E moj grue, po të kallëzoj dishka ** s’ta merr menja: Enveri ynë,
Avdyli i Kadriut dhe Enveri i Zymerit kishin vendosë me shkue në UÇK
..
-Boll mirë.
-Paj i ri bre grue, hala s’i ka mushë vjetët e munet me i nodhë naj e
keqe. Nuk kanë me shkue n’darsëm po në luftë, munet edhe me u vra,- e
provokova me qëllim.
-Po, mirë bre Hajrush, ata djel ** po luftojnë, lopët i kanë ba, a? Edhe
ata kanë nana e baba, kanë motra e vllazën, kanë nuse e thmi. Janë vra e po
vriten, bile hala kanë me u vra. Pa u vra dikush s’ka qare. E ke ni :”
Darsëm pa mish s’ka”. Pra edhe luftë pa të vramë s’ka. Ku asht vëllai i
Mirvetës* Hajdini,poashtu edhe djali i saj-Enveri,Culi i Sokolit, Hajra e
Kila të axhës Bedri, Ymeri i Nazmiut, e shumë e shumë të tjerë, he , ku
janë? Bile, ndash me ditë , ti më gëzove me këtë lajm. Gajle s’e kam. Udha
e marë ju koftë e Zoti u nimoftë! Egjelitë do të shkojnë e ymërlitë do të
kthehen. Ndryshe s’mujna me u kthye në Kosovë kurrë.
Sokoli nisi e po fshinë lotët.
-Grue, boll ma! Këqyre Sokolin, po kanë.
-Jo, Hajrush nuk po kajë për Culin tem, pasha Culin jo! Po kajë prej
fjalëve të grues tane. Kurrë nuk ma ka marrë menja ** asht kaq burrneshë.
Mësim po na ma, hej!,- ma priti Sokoli.
-Edhe ti Sokol, e teprove tash. Ku muj unë me ju mësue juve?!
-Mësim edhe të madh bile.
-Nejse, kur po u niskan?,-më pyeti Shukrija.
-Sot edhe nesër po e pritkan Fatonin e Nazmiut me ardhë prej Kumanove. Ha
erdhi, ha s’erdhi Fatoni, kysmet masnesër në orën katër të mëngjesit po u
niskan për Tiranë. Prej Tirane paskan me shkue në Feken apo Burrel për
ushtrime nja pesëmbëdhetë ditë, e prej atyhi në front.
-E lumja unë! Zoti i ruejt! Kofshin në dorën e Tij!
-Amin!,- thamë.

PS:
Sot, më 23 maj, ditë e diele, në orën katër të mëngjesit, Enveri
im,Enveri i Zymerit dhe Avdyli i Kadriut u nisën për Tiranë, Feken ose
Burrel e, ...?
Më duhet të jem i sinqertë: Mua më rrodhën lotët, ndërsa gruas jo. Nuk
di,u ruajt prej meje apo prej Enverit, nuk di.
Banorët e mëhallës,të cilët dolën për t’i përcjellë djemtë për në ushtri, u
kthyen për ta vazhduar gjumin, kurse unë, Kadriu dhe Sokoli nuk ramë. Shkuam
buzë liqenit të dallgëzuar dhe pritnim lindjen e diellit.
---------------------------------------
* Është fjala për motrën e Lum Haxhiut,alias,Hajdin Abazit.

I N T E R V I S T A


E enjte, 27 maj 1999.
Pasdite e ngrohtë.
Mora katër pesë gazeta dhe shkova afër liqenit në hije të një bliri për
t’i lexuar. Më së shumti po më interesojnë lajmet për Kosovën. Po u them të
drejtën, është hera e parë që lexoj lajme mjaft shpresëdhënëse.
NATO-ja po vazhdon sulmet ndaj objekteve vitale të ekonomisë serbe. Serbia e
Milosheviqit është dobësuar tepër rëndë. Edhe morali i ushtarëve serbë
ka rënë dukshëm. Më në fund, edhe kriminelët më të mëdhenj si
Milosheviqi, Shesheli dhe ortakët e tyre shihet se e kanë kuptuar se është
e pamundur të luftohet me tërë botën.
E, sa unë marr vesh, kapitullimi i tyre s’është larg.
Mund të ndodhin mrekullira, mund.
Papritmas dëgjova një bisedë pranë meje.
-Ja, ky është,-u tha Gjeva dy burrave, të cilët nuk i
njihja,-dhe iku.
-Zotëri, ne jemi gazetarë, jemi të interesuar të grumbullojmë
sa më shumë dëshmi për Gjykatën e Hagës, bën ta bëjmë një intervistë të
shkurtër me juve?,-foli njëri prej tyre, që më vonë e kuptova se ishte
përkthyes.
-Bën, pse jo.
-Së pari, duhet t’ua bëjmë me dije se të dhënat që do të na i jepni duhet
të jenë patjetër të sakta, sepse, ka mundësi që pastaj të ftoheni në Hagë
për të dëshmuar për to. Pra, nëse thoni diçka të pa qenë e nuk mund ta
argumentoni, mund të jepni edhe llogari për dëshmi të rreme.
-Natyrisht se do t’ua them të vërtetën,-u thash.
-Kush jeni ju?
-Quhem Hajrush Idrizi. Jam i lindur më 25. 06. 1945. I martuar,babë i pesë
fëmijëve, me profesion jam (isha) mësues , banor i Ferizajt, rruga “S.
Kovaçeviq” nr. 66, Kosovë.
-Ju faleminderit!
M’i shtruan disa pyetje, të cilave iu përgjigja saktësisht.
-Pse jeni larguar nga Kosova? Jeni dëbuar me dhunë apo jeni
frikësuar nga NATO-ja?
-Këtë pyetje e kam pritur. Unë po ua tregoj dy raste e ju
konstatojeni pse e lamë Kosovën:
Rruga ime është afër qendrës së qytetit.Në hyrje të saj gjendej një spital
privat, kuptohet, pronari i tij ishte shqiptar. Spitali ishte i paisur me
teknologjinë më moderne të kirurgjisë . Me 31 mars,forcat e ushtrisë serbe e
uzurpuan. Pronarin dhe ekipin mjeksor por edhe pacientët i dëbojnë pa
asnjë arsye apo vendim , vetëm me një fjali urdhëruese: ”Gubite,dok ste
zhivi!” (“Hupni, deri sa jeni gjallë!”). Këtë spital,ushtria serbe e
shndërron menjëherë në spital ushtarak,kurse rrugën e shpallin “zone
ushtarake” e banorët e shumë shtëpive në afërsi të spitalit i dëbojnë
duke i urdhëruar pashtu me “bezhite odavde!”(“hupni nga këtu!”)
E keni të qartë përse jemi këtu ku jemi?
Ose:
Është një fshat ku unë kam farefisin e gjerë. Surçinë quhet.
Është i ngjitur me Babushin Serb. Në Babush ka pasë forca të mëdha
ushtarake, policore e paramilitare. Kishte edhe tanke e topa kalibrash të
ndryshëm. Këto forca, në pamundësi për t’iu kundërvënë forcave të NATO-s,
tërë mllefin e shfrynin nëpër katundet shqiptare rreth Babushit. (Për
viset tjera të Kosovës nuk po flas. Me siguri të intervistuarit tjerë do të
flasin me faktet e tyre).
Kështu, më pesë prill , ditë e hënë na ishte, dy tanke të ushtrisë
serbe futen në Surçinë me zhurmë e shpejtësi tmerruese. Me qëllim të
caktuar disa herë bredhin nëpër fshat. Në fund të fshatit njëri tank ia
kthen tytën shtëpisë së Tefik Kastratit. Tanku gjëmon dhe shtëpia shpohet
anë e përtej. Ngrihet re pluhuri mbi fshat. Fshatarët përgatitin qerre e
traktorë dhe presin më të keqen por nuk largohen. Ushtarët tremben nga
“kokëfortësia” e banorëve shqiptarë. Serish nisen me tanke drejtë fshatit
por tani duke gjuajtur me minahedhës e mitraloza të rëndë mbi çatitë e
shtëpive. Tashti, fshatarët duarthatë nuk kanë çka të bëjnë, marrin
familjet e tyre,disa çakla dhe me qerre kuajsh, traktorë,vetura e kamionë
nisin karvanin drejtë Mirashit e pale se ku. Në fshat ngelën katër shtëpi
më të mira nën flakë, bagëtia, qentë dhe pulat.
Po ju pyes: A është ky dëbim apo frikë nga NATO-ja?
-No coment,- thirri gazetari. - Ky është dëbim klasik.
-Krejt në fund, kemi vetëm edhe një pyetje:
-Urdhëroni!
- Sikur t’ju epet mundësia për t’u kthyer në Kosovë, do ta bëni këtë?
-Më falni zotëri,- i them;- kjo pyetje po më duket tepër provokuese. S’di
pse ma bëtë, po nejse, kjo është punë e juaj! Tashti unë po ju pyes juve:
Çfarë do të thoshte një i verbër sikur ta pyetshim: “ A dëshironi të shihni
me sytë e tu ? ”. Përkthyesi i befasuar iu drejtua gazetarit dhe ia
shtroi pyetjen time.
-Zotëri,-foli gazetari i turpëruar,- më falni për pyetjen që ua shtrova.
Unë nuk e kam shkruar këtë pyetje. Kështu e kam marrë pyetësorin. Vërtetë,
tani më vjen keq që ua bëra këtë pyetje ,-tha dhe më luti për ta firmosur
intervistën, të cilën e nënshkrova me kënaqësi.

LIQENI DEPONI HEDHURINASH
E premte, 28
maj 1999.
Këtu po zgjohem më herët se zakonisht. Edhe sot u zgjova goxha herët.
Pastrova sytë dhe u nisa drejtë liqenit për tu ngopur me ajër të pastër.
Ktheva në të djathtë drejtë Drilonit. Eca bukur shumë dhe dola përballë
Shën Naumit, në Maqedoni të cilin e shoh si në pëllëmbë të dorës, siç
thuhet.
Këtë manastir e kam pas vizituar disa herë. Herën e fundit, para
nëntëmbëdhjetë viteve e patëm vizituar bashkë me arsimtarë dhe nxënës të
klasave të teta. Atëbotë, nga oborri i manastirit vështronim vendin
pikërisht ku unë jam tashti. Na dukej sikurse një pjesë parajse, por e
largët sikur në ndonjë planet tjetër.
E sot, unë jam këtu, mu në atë pjesën e parajsës të cilën e pata parë nga
oborri i manastirit, në atë planetin tjetër. Tashti ,unë, nga ajo pjesa e
parajses, ai planeti tjetër, e vështroj Manastirin e Shën Naumit. Tani
parajsa më doli atje, tek Shën Naumi, më iku sikurse ik ylberi.
Këtu, ajo parajsa e dikurshme, paska filluar të shndërrohet në ferr.
Fortesat e shumta të Enverit paskan filluar të “ikin” nga bregu i liqenit.
Ato qenkan futur në ujë dhe duken si breshka gjigante që donë ti përpijnë
njerëzit të cilët kalojnë aty pari. Bregu i liqenit qenka shndërruar në
d e p o n i mbeturinash.
Vazhdoj të ecë drejtë Drilonit, por pengohem nga mbeturinat e shumta: dhe e
gurë, tjegulla e tulla, tenxhere e pjata, shporete e stufa të prishura,
tepsia e kusia, xhama e tela të llojllojshëm, eshtra të kafshëve prej
kasaphanave, pula, derra, mace e qenë të ngordhur. Madje, shoh edhe dy
gomarë e një kalë të ngordhur, të cilët valët e liqenit po i shtyjnë
kah bregu, por, cofëtinat si për inat të liqenit, prapë po kthehen në ujë.
Kundërmo erë kërmash. Po më duket se kjo pjesë e liqenit paska mbetur nën
mëshirën e askujt. Më bëhet sikur përpëlitet liqeni,sikur po kërkon ndihmën
SOS. Nëse vazhdon kjo pakujdesi edhe pak ditë, liqeni do ti ketë ditët e
numëruara.

“DASHURIÇKA” BUZË LIQENIT

U nisa drejtë kampit për të ngrënë mëngjesin. Në drejtim të Starovës, jo
larg kampit hasa një burrë duke e hapur një gropë për një shtyllë
elektrike.
-Puna e mbarë burrë!,-i them .
Starovasi nuk më foli. Mendova se nuk më ndjeu nga zhurma e valëve të
liqenit të trazuar. Iu afrova fare afër. Ngriti kokën dhe më shikoi
mrrolshëm.
-Kosovarë jeni, a po?-më pyeti.
-Ashtu është,- i përgjigjem.
-Jeni në “Qendrë në Stërvitore”?
-Po, aty jemi.
-Turp,turp! Keni lënë Kosovën e keni ardhur këtu për të bërë
dashuriçka. Turp!
Po rëndë më erdhi!
-Ju lutem, mik i dashur, keni mundësi të jeni më konkret?
-Po,- ma priti me ters. Sot, një çift nga kampi i juaj kishin ardhur
përballë shtëpisë sime dhe bënin dashuriçka.
-Në ç‘ vend ishin, ju lutem?
-Atje, tek ai bunkeri buzë liqenit .
-Shihet nga shtëpia e juaj ai vend ?
-Nga shtëpia jo por nga ara shihet.
-Ishte herët apo ?
-Aty, duke gdhirë dita.
-Zotëri, a keni durim të më dëgjoni vetëm pak? –e lus.
-Fol!,-tha.
-Dini ju se nga sa frymë flemë në një dhomë? Nëse jo, unë po të tregoj.
Aty flemë nga gjashtëdhjetë e më shumë njerëz. Aty ka pleq e plaka, ka djem
e vajza, ka nuse me burra, pra çifte bashkëshortësh, ka edhe fëmijë e
foshnje. Aty , të rinjtë e martuar nuk kanë mundësi të bëjnë “dashuriçka”,
siç thoni ju. Ka mundësi, ndonjë çift bashkëshortësh të kenë dalë atje ku
thoni ju për të kryer punë, ka. Dhe, sipas meje asgjë të keqe nuk kanë
bërë. Përkundrazi, kanë kryer punën në fshehtësi. Nuk bën t’ua zini për të
madhe, janë të rinj e kanë nevojë, zotërote.
-Do të thotë se ju i arsyetoni?
-Patjetër.
-Unë assesi nuk pajtohem,- më tha starovasi.
-Doni tua them emrat e tyre?!- i bërtita
Starovasi i zbuti fjalët.
Bisedën na i ndërpreu Muhamedi, një pensionist i mençur nga Pogradeci, i
cili për çdo ditë na viziton.
-Avash, avash Hajrush!,- më tha pak si me shaka,- E paskeni marrë punën me
ters!.
-Keni të drejtë, zotëri. Ky, bashkëvendësi i juaj më rëndoi goxha si
shumë. Sipas tij, ne paskemi ardhur këtu për të bërë dashuriçka,- i thash
pa i analizuar pasojat e mundshme.
-Si thua, si?!-klithi Muhamedi.
-Mirëpo, tani e sqaruam këtë punë më mirë. Nuk ka nevojë të llafosemi
më shumë për të ,-i thash për ta qetësuar.
-Ore bythpalarë, dini ju se kush janë kosovarët?! Si keni guxim t’i
fyeni?! Mblidhni mendjen ore kokëbosh, se për Zotin ju vras sikurse rrfeja!.
-Zotëri, të lutem mos e bëni të madhe këtë punë. Fajin e kam unë, sepse
e arsyetova gjestin e pahijshëm të atij çifti kosovar,-thash .
Starovasi na kërkoi falje si mua ashtu edhe Muhamedit. Ai vazhdoi punën e
tij në mihjen e gropës kurse unë me Muhamedin shkuam ne një kafene ku
qëndruam deri në drekë duke biseduar për situatën në Kosovë.

GAZI I DHEUT



E diele, 30 maj, 1999.
Tyli e përplasi derën me rrëmbim dhe doli jashtë. Pothuajse të gjithë i
zgjoi nga gjumi, madje, disa edhe u trembën. Me të shpejtë u vesha dhe dola
pas tij. Dielli ende nuk kishte lindur por ishte gati për të dalë. Ecte
drejtë liqenit. Unë i shkova pas. E hetova se është tepër i hidhëruar,
por nuk e dija pse. Fliste vet me veti, shante dhe pështynte.
-He Tyl, çka je hallakatë kështu?!,- e pyeta me zë bukur të lartë, por
nuk më foli gjë. Sharjet s’i ndalte fare.
“Pis bre, pis! Tuh nanën e pisit ia q…”!
-Kadale bre burrë, çka nami u ba?!,- i them.
-Qysh bre “çka nami u ba”?! Kiameti, kiameti u ba!
-Kiameti i madh a i vogël?
-O, i madhi, i madhi se i vogli u ba ma moti!,-më tha.
-Për hair na koftë! Çka paska krisë?!
-Mos më nguc po t’ thamë se Vallahi t’ a mëshova!
-Ani-ani, mëshoma, por fol se m’ kupe!,- i bërtita me zë të lartë.
-E bre, edhe ti je sikur rriçna. Jo! Ma mirë s’po foli, hiq s’po foli
se ma merr ftyrën.
-Pse more?! Qysh ta marr ftyrën?! Për çka?!
-Qe bre burrë, po t ‘ kallxoj, edhe pse e di ** ki me m’ koritë. Po
nashtë, le ta di edhe ai pisi, he nanën e nanës!
Tash edhe më shumë u bëra kureshtar. Pashë se ka për të më treguar diçka
të pazakonshme , ama nuk e dija se ku “do t’i dalë tymi”.
-Ishte terr,- ia nisi rrëfimit,- ju, tetanë flejshi. Lakmi u marrsha. Mue
nuk më merrte gjumi. Dikur u zdrit. U pashë edhe juve, dikush mlutë e
dikush shplutë. Përballë meje pashë krevetin e Canit – thatë!. Menova se
ka dalë përjashta. Prit-prit, s’ashtë me ardh Cani. Kur u zdrit ma mirë, e
pashë pisin, i kishte hypë grues përmi. Niherë thash mos po m’ rrejnë
sytë, po, kur i pashë katër kamë të kthyeme me gishta teposhtë e po
shpurthin, u binda se sytë i kam në rregull. Pupë, kceva pi krevetit e iu
afrova ngat . Dashta me kapë për kamë po nuk guxova, thash, mos po ia
ngjes për kamë të grues e po bahna rezil. Pi sikletit, s’dita shka me ba, u
vesha, e çela derën, e përplasa me pikë të kastit dhe dola jashtë. De ta din
pisi ** po e sheh dikush e le t’i zhdrypë asaj pele, bre t’ amën e s’
amës ja q…!
-Po, e kujt ishte ajo pelë?,- e pyeta duke qeshur në mënyrë të
shfrenuar.
-E tij more, e kujt kujtove?!
-E po, s’paska ba gja të keqe lum Tyli. Pse po e merr kaq me hez?
-Qysh bre s’ka ba gja t’ keqe?! Në midis shtatëdhetë vetëve, ashiqare
me i kcye grues si tarak , mirë po të doket, a? Boll ma se m’ a plase
mullanin!
-A qyky koka kanë kiameti i madh, a?
-Po pra!
-E, për kiametin e vogël p’ e di unë.
-He ?,- më pyeti me nxitim.
-Ti e paske provue para Canit, ama derën s’ta ka përplasë kurrkush.
-Tuh, t’ gjet e zeza, t’ gjet , po haram i madh je!,- tha dhe që të dy ia
plasëm gazit.
-Mos ma merr ftyrën allahile!
-Jo Tyl, jo, pa u tubue krejt burrat, nuk ju kallëzoj.
- Çfarë hallalli je, edhe ktahen m’ a ban !,- më tha duke
qeshur.

GAZI I DHEUT



E diele, 30 maj, 1999.
Tyli e përplasi derën me rrëmbim dhe doli jashtë. Pothuajse të gjithë i
zgjoi nga gjumi, madje, disa edhe u trembën. Me të shpejtë u vesha dhe dola
pas tij. Dielli ende nuk kishte lindur por ishte gati për të dalë. Ecte
drejtë liqenit. Unë i shkova pas. E hetova se është tepër i hidhëruar,
por nuk e dija pse. Fliste vet me veti, shante dhe pështynte.
-He Tyl, çka je hallakatë kështu?!,- e pyeta me zë bukur të lartë, por
nuk më foli gjë. Sharjet s’i ndalte fare.
“Pis bre, pis! Tuh nanën e pisit ia q…”!
-Kadale bre burrë, çka nami u ba?!,- i them.
-Qysh bre “çka nami u ba”?! Kiameti, kiameti u ba!
-Kiameti i madh a i vogël?
-O, i madhi, i madhi se i vogli u ba ma moti!,-më tha.
-Për hair na koftë! Çka paska krisë?!
-Mos më nguc po t’ thamë se Vallahi t’ a mëshova!
-Ani-ani, mëshoma, por fol se m’ kupe!,- i bërtita me zë të lartë.
-E bre, edhe ti je sikur rriçna. Jo! Ma mirë s’po foli, hiq s’po foli
se ma merr ftyrën.
-Pse more?! Qysh ta marr ftyrën?! Për çka?!
-Qe bre burrë, po t ‘ kallxoj, edhe pse e di ** ki me m’ koritë. Po
nashtë, le ta di edhe ai pisi, he nanën e nanës!
Tash edhe më shumë u bëra kureshtar. Pashë se ka për të më treguar diçka
të pazakonshme , ama nuk e dija se ku “do t’i dalë tymi”.
-Ishte terr,- ia nisi rrëfimit,- ju, tetanë flejshi. Lakmi u marrsha. Mue
nuk më merrte gjumi. Dikur u zdrit. U pashë edhe juve, dikush mlutë e
dikush shplutë. Përballë meje pashë krevetin e Canit – thatë!. Menova se
ka dalë përjashta. Prit-prit, s’ashtë me ardh Cani. Kur u zdrit ma mirë, e
pashë pisin, i kishte hypë grues përmi. Niherë thash mos po m’ rrejnë
sytë, po, kur i pashë katër kamë të kthyeme me gishta teposhtë e po
shpurthin, u binda se sytë i kam në rregull. Pupë, kceva pi krevetit e iu
afrova ngat . Dashta me kapë për kamë po nuk guxova, thash, mos po ia
ngjes për kamë të grues e po bahna rezil. Pi sikletit, s’dita shka me ba, u
vesha, e çela derën, e përplasa me pikë të kastit dhe dola jashtë. De ta din
pisi ** po e sheh dikush e le t’i zhdrypë asaj pele, bre t’ amën e s’
amës ja q…!
-Po, e kujt ishte ajo pelë?,- e pyeta duke qeshur në mënyrë të
shfrenuar.
-E tij more, e kujt kujtove?!
-E po, s’paska ba gja të keqe lum Tyli. Pse po e merr kaq me hez?
-Qysh bre s’ka ba gja t’ keqe?! Në midis shtatëdhetë vetëve, ashiqare
me i kcye grues si tarak , mirë po të doket, a? Boll ma se m’ a plase
mullanin!
-A qyky koka kanë kiameti i madh, a?
-Po pra!
-E, për kiametin e vogël p’ e di unë.
-He ?,- më pyeti me nxitim.
-Ti e paske provue para Canit, ama derën s’ta ka përplasë kurrkush.
-Tuh, t’ gjet e zeza, t’ gjet , po haram i madh je!,- tha dhe që të dy ia
plasëm gazit.
-Mos ma merr ftyrën allahile!
-Jo Tyl, jo, pa u tubue krejt burrat, nuk ju kallëzoj.
- Çfarë hallalli je, edhe ktahen m’ a ban !,- më tha duke
qeshur.

GJUNJËZIMI MILOSHEVIQIT


E mërkurë, 9 qershor,1999.
Bombardimet e NATO-s ndaj caqeve ushtarake dhe ekonomike të Serbisë, nuk u
ndalën plot shtatëdhjetë e tetë ditë. Infrastruktura ushtarake dhe
ekonomike e Serbisë pësoi humbje katastrofale. Dhe, më 9 qershor të vitit
1999, Milosheviqi dhe ortakët e tij, më në fund, u gjunjëzuan para
bashkësisë ndërkombëtare, para NATO-s por edhe para UÇK-së.
Serbia e nënshkroi kapitullimin në Kumanovë
Ky ishte lajmi më prituri dhe më i dëshiruari për popullin shqiptar , a
në veçanti për popullin shqiptar të Kosovës. Këtë lajm e pritën me gëzim
edhe popujt tjerë të botë së qytetëruar, madje, me siguri edhe vet serbët.
Lajmin e morëm përmes mediumeve elektronike shqiptare në orët e vona të
mbrëmjes. Ndonëse nuk ishte lajm befasues, disi nuk na dukej sihariq i
vërtetë. Sepse, asnjëherë nuk kemi dëgjuar lajme të mira për fatin tone,
po, përherë, zi e më zi. E, tashti na duket sikur na mashtrojnë veshët,
sikur shohim ëndërr. Po, fatmirësisht, lajmi është shumë i saktë.
Soldateska serbe, forcat paramilitare dhe bandat e ndryshme menjëherë dhe
pa asnjë kusht do të largohen nga Kosova përgjithmonë. Ushtarët e NATO-s do
të futen në Kosovë. Ato, tok me ushtarët e UÇK-së do të kujdesën për
sigurinë dhe qetësinë e qytetarëve të Kosovës për një kohë të pacaktuar.
Gëzimi është i papërshkrueshëm. Natë e hareshme. Festë. Oborri i
kazermave në “Qendrën Stërvitore” të Pogradecit gumëzhinë sikur bleta kur
lëshon. Nuk merret vesh kush çka thotë. Të gjithë nxitojnë për të folur
diçka. Tollovi, urime, urime,vetëm urime. Klithje, por edhe lot, natyrisht
se kësaj here janë lot gëzimi.
Shmangem pak nga turma dhe i vështroj këta njerëz krejtësisht të dalldisur.
Në mesin e tyre jam edhe unë(!). Po po, edhe unë jam me ta(!).
Dhe në këtë çast më vajti mendje në Bllacë. Atje iu pata frikësuar vdekjes.
Jo se kam frikë nga ajo, se atë , patjetër do ta shijojmë që të gjithë, por
nuk dija se si do të përfundojë puna e jonë, ku do të shkojnë gjithë ata
njerëz, në duar të kujt do të bien, çka do të bëhet me Kosovën. Atëbotë (
në Bllacë) iu pata lutur Zotit të mos ma merr shpirtin pa e marrë vesh
epilogun e DRAMËS së quajtur KOSOVË.
E falënderoj Zotin që m’a mundësoj të kuptoj përfundimin e kësaj Drame;
m’ë lejoi ta shoh armikun e gjunjëzuar dhe kam bindje të plotë se unë dhe
bashkëkombësit e mi do të kthehemi në Dheun tonë, në mos në shtëpitë tona (
se shumica e tyre tanimë janë shkatërruar), në oborre, po. E, në oborret
tona me gërmadha do të bëjmë strehë, do të thithim ajrin tonë, do të
ngrohemi me Diellin tonë dhe do të flemë nën qiellin tonë të lirë,
njëherë, e insh’Allah përgjithmonë!

HYRJA E NATO-s NË KOSOVË


E shtunë, 12 qershor, 1999.
Serbët detyrohen ta respektojnë ultimatumin. Ushtria, policia dhe forcat
paramilitare serbe me gjithë hajdutët e tyre gllabëruan çka patën
mundësinë të gllabërojnë dhe o shporrën nga Kosova.
Forcat e shumta të NATO-s, por jo vetëm të saj , se, ka edhe ushtarë të
shteteve që s’janë anëtarë të NATO-s, tani të grumbulluara në Fushën
Shkupit presin dritën jeshile për të hyrë në Kosovë.
Urdhërohen për marshim drejtë Saj.
Kolona e tankeve dhe e automjeteve të shumta të blinduara nisen drejtë
Hanit të Elezit. Sipër kolonës, helikopterët më të përsosur të NATO-s
përcjellin kolonën e vet dhe vëzhgojnë terrenin pëllëmbë për pëllëmbë.
Gjëmon lugina e Lepencit . Kolona marshon. Tanket i afrohen Hanit të
Elezit. Ato janë të gatshme për tu përballë me çdo forcë eventuale.
Kameramanët dhe gazetarët nga i gjithë rruzulli tokësor janë përqendruar në
pikën kufitare. Ata kanë përgatitur objektivat e aparateve të tyre për
të kapur pamjen madhështore të futjes së NATO-s në Kosovë. Po. Tanket i
afrohen vijës së kufirit, e kalojnë atë pa asnjë pengesë, futen në tokën e
Kosovës. Xhiruesit bëjnë punën e tyre në mënyrë tepër profesionale:
Shënojnë pamje atraktive të marshimit të tankeve në tokë dhe të
helikopterëve në ajër drejtë Kaçanikut. Tundet dheu, ushton
gryka,dridhen kodrat.
Këto pamje i pa tërë bota, i pashë edhe unë , këtu, në Pogradec i pashë, se
këtu isha dhe ende jam fizikisht, me trup, por me shpirt e mendje jam në
kolonë. Edhe unë po marshoj(!) bashkë me kolonën drejt Kaçanikut,
Ferizajt, Prishtinës,...
Meqë, m’ u krua,mender me thënë ,të merrem me këtë temë, jam i obliguar
t’ ju shpjegoj se për çfarë arsye ndërhyri NATO-ja në Kosovë.
O lexues të mi, kudo qofshi dhe kushdo qofshi: NATO, nuk e invadoi
Kosovën, nuk e pushtoi atë. Ajo nuk pati qare as derman pa e marrë këtë
hap. Se, ishin në pyetje jetërat e afër tre milionë njerëzve, hej! Merreni
me mend , në këtë çast kur unë po i shkruaj këta pak rreshta, afër një
milion shqiptarë ( të dëbuar tashti frik) të Kosovës janë të shkapërderdhur
nëpër katër kontinentet e botës(!) : në Evropë, në Amerikë, në Australi dhe
në Azi (Turqi). Pra, NATO nuk e okupoi Kosovën për hatrin e dikujt. Ajo e
shpëtoi atë, shpëtoi afër tre milionë njerëz që ishin buzë shfarosjes nga
krimineli Milosheviq dhe bandat e tij. E keni të çartë tani?!
Kjo është arsyeja e ndërhyrjes , kjo!

KTHIMI NË KOSOVË

Menjëherë pas futje së forcave të NATO-s në Kosovë, shqiptarët e
strehuar në Maqedoni e Shqipëri vërsulen drejt trojeve të tyre . Fluksi
është aq i madh sa që bllokohen edhe rrugët si ajo drejtë Hanit të Elezit,
Glloboçicës e sidomos ajo Morinë - Vërmnicë. Edhe kolonat e NATO-s
pengohen. Krijohet rrëmujë e paparë. Ndërkombëtarët sugjerojnë popullatën
që të jenë shumë të kujdesshëm në këto çaste . Dihet, ushtria serbe ka
minuar fusha të tëra , vendkalime kyçe, oborre madje edhe shtëpi, pra,
mund të pësojnë tragjedi të papritura.
“Kujdes nga minat! Kujdes nga minat! Kujdes nga minat!,’’- thuhet në çdo
anë.
Për çudi popullata s’ua vë veshin këtyre vërejtjeve. Ajo
vërshon si lumi pas stuhisë.
Me autobusë, minibusë, maune, vetura e traktorë marshojnë, marshojë drejt
vendlindjes së tyre. Duket sikur bëjnë gara se cili do të kthehet i pari.
Po magnetike qenka vendlindja!
S’kanë faj mileti, s’kanë!
Këtu, në kampin tonë, matrapazët e mjeteve të transportit fërkojnë duart.
-Emo, njëqind marka për frymë,s’janë shumë për t’ju shpjerë në
shtëpi,-thonë.
E, ata që kanë para, s’bëjnë fjalë. Marrin minibusë, autobusë shkojnë,
shkojnë. Për pak ditë , banorët e kampit u përgjysmuan. Ne u marrim lakmi
atyre që po ecin. Neve që ngelëm për shkak të mungesës së parave na duket se
kurrë nuk do të vemi në shtëpitë tona, ndonëse e dimë se dhe ne një
ditë patjetër do të kthehemi, por si.

Titulli: Hajrush Idrizi - " Lufta ,o mesues ,lufta " -Roman
FATI NË FATKEQËSI


E diele, 20 qershor, 1999.
Se, edhe ne do të kthehemi në shtëpitë tona, e dinim, ama, se do të
kthehemi në mënyrë përrallore sikurse në përrallat e “Një mijë e një net”,
bash si Alajdini me qilimin e tij fluturues, këtë as optimistët më të
mëdhenj nuk kanë mundur ta imagjinojë.
Sot, në kamp erdhën tre nëpunës vendorë dhe një gjerman. Kërkesa e tyre
ishte që ta mbajmë një takim urgjent dhe shumë të rëndësishëm. Tubimin
e organizuam në sallën e kuzhinës. Pa u vonuar, gjermani e mori fjalën :
-Miq të mi, e di se jeni tepër të lumtur me përfundimin e gjithë kësaj
drame që përjetuat ju por edhe ne. Lufta më në fund mori fund. Fitoi
Kosova, fituat ju por fitoi edhe tërë bota. Ju, të gjithë do të ktheheni
nëpër vendet e juaja, shtëpitë e juaja, që ndoshta shumica prej jush
edhe s’i kenë. Unë jam i bindur se me ndihmën e bashkësisë ndërkombëtare do
t’i ndërtoni edhe më të mira. (Duartrokasim gjatë). Për të mos e zgjatur më
shumë po flas për qëllimin e ardhjes sonë këtu. Jam i njoftuar se një numër
bukur i madh i të dëbuarve tani veç janë kthyerën në Kosovë. Nuk ka qenë
dashur të nguten e të shkojnë në mënyrë të paorganizuar. Nejse, ajo është
punë e tyre!. Ju që jeni këtu, mos gaboni!Ju do të ktheheni në mënyrë të
organizuar. Deri në Kukës do të shkoni me helikopterët e NATO-s, e prej
andej me autobusë të UNCHR-së deri në vendbanimet tuaja. (Ne të
kthehemi me helikopterët e NATO-s(!), e pabesueshme hej!. Prapë duartrokasim
në mënyrë frenetike).
Së pari do të shkojnë banorët që janë nën tenda matanë Pogradecit, ata të
kampit të “Tekstilit”, pastaj këta të Çatromit, afër jush, ndërsa ju do
të shkoni të fundit. Besoj se do të hasi në mirëkuptimin tuaj. Kjo radhitje
është bërë sipas kushteve të banimit e jo për ndonjë arsye tjetër. (Sërish
duartrokasim).
Ju keni një detyrë precize për ta kryer: Duhet ta bëni regjistrimin e
banorëve të kampit për çdo familje, emrin dhe mbiemrin e kryefamiljarit,
emrat dhe mbiemrat e anëtarëve të familjes dhe numrin e tyre veç e veç.
Këtë punë duhet kryer më së largëti deri nesër në orën dymbëdhjetë.
Qartë?-na pyeti.
-Si urdhëroni zotëri!,- i thamë.- Kjo punë ka për tu kryer menjëherë.
Ata shkuan në punën e tyre kurse ne dolëm më shumë se të gëzuar. Na u
duk sikur pamë një ëndërr të bukur. Por fati e deshi që kjo të mos jetë
ëndërr. Lajmi gazmor menjëherë u përhap në tërë kampin.
“D të fluturojmë,do tëfluturojmë! Me helikopterët e NATO-s do të kthehemi në
Kosovë!-thirrnin fëmijët. Ne, të rriturit po u ndihmojmë fëmijëve. Po për
Zotin,jemi bërë tamam sikurse fëmijë.