MEDIUMET PUBLIKE – FLAMURTARE TË DEGRADIMIT TË VLERAVE TRAD

MEDIUMET PUBLIKE – FLAMURTARE TË DEGRADIMIT TË VLERAVE TRADICIONALE TË KULTURËS SONË KOMBËTARE

Në mungesë të kriteriumeve redaktoriale dhe në mungesë të strukturave profesionale , të cilat do të duhej të merreshin me ruajtjen e vlerave dhe eliminimin e antivlerave nga skenat programore të emisioneve muzikore, sot mediumet publike elektronike, në veçanti televizionet, janë bërë flamurtare të degradimit të vlerave tradicionale të kulturës sonë kombëtare .

Shembuj të këtillë, me të cilët ballafaqohemi për çdo ditë dhe në çdo emision, kemi me mijëra , por kësaj radhe do të ndalemi shkurtimisht vetëm në disa prej tyre, për të cilat mendojmë se edhe opinioni publik duhet ta thotë fjalën e vet profesionale.

*
1. Si mund të shkojnë vaporët bregut të detit?

Duke i përcjellë emisionet e muzikës popullore që transmetohen nëpër televizionet tona publike, ndër shumë këngë të vjetra tradicionale, shpeshherë na ka rënë që ta dëgjojmë një këngë të vjetër popullore dibrane e cila titullohet :”Shkojnë vaporat rrethit t’ detit”, e që pa dyshim se është njëra ndër perlat më të bukura të këngëve tona të ciklit të nizamisë .

Fatkeqësisht, këtë këngë pjesa dërmuese e interpretuesve të saj , e këndojnë pa logjikë dhe e deformojnë tekstin e saj që në strofën e parë, ku në vend se ta këndojnë:”Shkojnë vaporat, moj nane, rrethit t’ detit”, ata e këndojnë:”Shkojnë vaporat bregut t’ detit”?!

Interpretuesit e tillë, ose nuk e dinë se çka janë vaporët, ose nuk janë në gjendje që ta dallojnë se kush mund të shkojë rrethit të detit dhe kush mund të shkojë bregut të detit?!

Por një gjë është më se e sigurt , se vaporët (anijet detare) në asnjë mënyrë nuk mund të udhëtojnë nëpër breg të detit !

Deformimi tjetër tekstual që i bëhet në vazhdimësi kësaj kënge, janë vargjet e strofës ku thotë:”Mos u kthefshim , moj nane, për shtatë vjet – le t’ i marrin, moj nane, burrat pleq”! Ndërsa interpretuesit që këndojnë pa logjikë, këtë strofë e këndojnë:”Mos u kthefshim , moj nane, për shtatë vjet – le t’i marrin , moj nane, burrat vet”?!

Vargjet origjinale të këngës , tregojnë për një të vërtetë të hidhur historike, ku djemtë e ri kanë shkuar për të shërbyer në ushtrinë e mbretit turk, ku kanë qëndruar edhe nga 12 vjet, kurse nëpër shtëpitë e tyre kanë ngelur vetëm njerëzit e moshuar, përkatësisht pleqtë ! Andaj, nuset e mbetura pa burra, po qe se do të donin të martoheshin, do të duhej që të martoheshin me burra pleq, e jo me djem të ri, nga se ata nuk do t’ i gjenin!

Pra, këtu në asnjë mënyrë nuk bëhet fjalë për gratë e veja, të cilat do t’i merrnin burrat vet!

Për hir të së vërtetës dhe për hir të lexuesve , në vazhdim po ju sjellim tekstin origjinal të kësaj kënge:

Shkojnë vaporat , moj nane, rrethit t’ detit,

Dil e shihi, moj nanë, asqerët e mretit !

Gjysa kajnë, o moj nane, gjysa knojn-e,

Ka ni letër, moj nanë, n’ vilat pe çojn-e!

Ka ni letër, moj nanë, pe çojnë n’ vilat-e:

“Për shtatë vjet, o moj nanë, t’ na presin grat-e!

Mos u kthefshim, moj nane, për shtatë vjet-e,

Le t’i marrin, moj nane, burrat pleq-e!

Burrat pleq, o moj nane, pleq me mjekër,

Ishalla vjen, o moj nanë, noj devre tjetër!”

*
1. A thuhet “None” , apo “Nane”?

Ndër deformimet tjera, që po iu bëhen teksteve të këngëve tona tradicionale pa mëshirshëm nga ana e interpretuesve , kohëve të fundit ka dalë një “modë e re”, ku në vendet ku përmendet emërtimi i shenjtë prindëror:”Nanë”, ata e deformojnë duke e kënduar:”None”?!P.sh. “Shkojnë vaporat, moj none”!

Një gjë dihet mirëfilli, se në dialektin toskë thuhet:”Mëma”, ose “Nëna”, kurse në dialektin gegë thuhet:”Nana”, por në asnjë krahinë shqiptare nuk më ka rënë që të dëgjoj se Nënës , ose Mëmës i thuhet “Nona”, e aq më tepër tek kosovarët, që kurrën e kurrës nuk mbahet mend që dikush ta ketë thirrur Nënën:”Nona”, ose “Oj None”!

*
1. A thuhet “Tirana”, apo “Tirona”?

Deformuesit e teksteve të këngëve tona popullore, gjatë këndimit të tyre të palogjikshëm , përveç që e deformojnë emërtimin :”Nënë” duke e kënduar si:”None”, nuk ndalen me kaq .

Ata, kohëve të fundit me të madhe kanë filluar që ta deformojnë edhe emërtimin, apo toponimin e kryeqytetit shqiptarë – Tiranës, ku në vend se ta këndojnë atë:”Moj Tirana jonë”, ata e këndojnë :”Moj Tirona jonë”?! Pra, gati se në të gjitha këngët ku përmendet Tirana, ata e këndojnë:”Tirona”?!

Me kësi lloj këndimesh të deformuara, s’ ka dyshim se në opinionin publik automatikisht krijohet një huti dhe hamendje, ku njeriu i pa informuar mirë, me doemos do ta shtrojë pyetjen:”A thuhet Tirana, apo Tirona”?!

*
1. Kur kanë këndua kosovarët polifoni me çifteli?

Interpretuesit amatorë të dehur pas karriere dhe përfitimeve materiale pa djersë, të pa kontrolluar dhe mbikëqyrur nga askush që e njeh traditën e folklorit muzikor shqiptar, jo rrallë, duke u munduar që të dalin në parajsë , e humbin rrugën dhe dalin në serrnishtë! Të tillët , shkojnë aq larg me interpretimet e tyre “artistike”, sa në shumë raste sprovojnë që të këndojnë këngë polifonike me përcjellje të çiftelisë?!

Është për t’u dhimbsur ata që nuk dinë, por nuk është e turpshme kur të padijshmit mund t’i pyesin të dijshmit, më të vjetrit dhe njerëzit e profesionit:

”Vallë, po kur kanë këndua kosovarët këngë polifonike me çifteli?!”

Është më se e sigurt që përgjigjen në këtë pyetje, do t’ua jepnin edhe gjyshërit dhe gjyshet pa asnjë ditë shkollë!

*
1. A mund të bëhen humoret pa banalitet dhe amoralitet?

Duke i shikuar shou- programet humoristike të cilat i servohen publikut nga ana e televizioneve tona publike, që nga përfundimi i luftës e këndej, konsumuesi i padjallëzuar i këtyre programeve do ta formonte bindjen se në Kosovë nuk mund të bëhen emisione humori pa përdorimin e zhargonit të banalitetit dhe amoralitetit deri në ekstrem ?!

Kështu ndodhë me ne, kur njerëzit e penës dhe mjeshtrit e vërtetë të humorit lihen anash, kurse në skenat publike na dalin lloj-lloj matrapazësh, të cilët me shou-programet e tyre humoristike krijojnë një pasqyrë të gabuar ndaj teleshikuesit kosovarë , gjoja se ky popull nuk po ditka të qeshet po qe se nuk përdoret zhargoni i humorit banal, fjalori i rrugaçërisë dhe mentaliteti i mullinxhinjve !

Në këtë drejtim, prijnë dy shou- emisione të titulluara :”PËRRALLË ME TUPAN” , që projektohet dhe drejtohet nga shoumeni Valon Maloku dhe transmetohet në kanalin televiziv KTV dhe i dyti titullohet :”OXSYGEN SHOU”, që projektohet dhe drejtohet nga shoumeni Besim Dina dhe transmetohet në kanalin e televizionit publik RTK.

Në emisionin “Përrallë me tupan”, nuk zgjidhen as aktorët, as fjalët e shprehjes e as gjestikulacioni, të cilat komplet shkojnë në favor të banalitetit dhe amoralitetit. Madje, në këtë emision rregullisht na paraqiten “aktor” meshkuj të veshur me rroba femrash dhe që luajnë role të femrave?!

Një angazhim i meshkujve në role të këtilla, na rikthen me shekuj prapa dhe na i rikujton rolet e “këngëtarëve kastrat” në operat e para, kur nuk kishte femra për t’i luajtur rolet përkatëse. Në anën tjetër, angazhimi i meshkujve në role të femrave dhe në veshje të femrave, na e rikujton kohën e “ashikëve dhe dylberëve” për të cilët madje janë thurur edhe shumë këngë të kësaj gjinie.

Nga një bagazh shumë i madh i skeçeve humoristike të cilat janë transmetuar nga ky emision, po e shkëpusim vetëm njërin prej tyre, sa për ilustrim për ta parë se deri në çfarë shkalle ka shkuar humori ynë:

-E kishte takuar një plak në rrugë një vajzë të re, e cila kishte të veshur një mini-fustan. Atë ditë ishte bukur kohë e ftohtë.

Plaku i tha vajzës:

”Pse axhës , je veshur kaq shkurt, po a s’po e sheh se është kohë e ftohtë e do të mërdhihesh ?!”

Vajza ia ktheu plakut:

“Hajt, o axhë, hajt e mos ma mbajë gajle ti mua, se unë e kam një shporet me veti”!

Plaku i tha vajzës:

“E po shumë mirë , pra axhës! Mbasi e paske shporetin, a bënë ta pjekë axha një shtalb në shporetin tënd?!”

Me kësi humoresh, jo vetëm që irritohen të gjithë shikuesit me familjarët dhe fëmijët e tyre, por bien në kundërshtim me normat morale të pleqve dhe burrave shqiptarë të cilët kanë qenë të dëshmuar për moral të fortë dhe vajzat e reja gjithmonë i kanë trajtuar si vajzat e veta, e jo me sy të një veprimtarie të këtillë !

Nga banalitetet dhe amoralitetet e dëgjuara në emisionin “OXYGEN SHOU”, po e shkëpusim vetëm njërin që i ka tronditur shumë teleshikues dhe familjarë kosovarë.

Në pjesën e “Kuzit” të këtij emisioni, Besim Dina kishte para veti një vjehërr shumë intelektual së bashku me rejën (nusen e djalit të tij) e cila po ashtu ishte shumë e kulturuar , inteligjente dhe shumë e bukur.

Gjatë pyetjeve të kuizit dhe provokimeve të lloj-llojshme të cilat ua bëri gjatë tërë emisionit mysafirëve të vet, Besim Dina , kah fundi i emisionit iu drejtua vjehrrit të nuses me këto fjalë:

“E paske këtë nuse (re) për mashallah ! A kishe pranua ti, që unë të bëhem djali yt?!”

Mysafirët e emisionit: vjehërr e re, vetëm u skuqën dhe e ulën kokën, kurse edhe ne teleshikuesit u skuqëm nga ekrani dhe kjo pyetje tepër provokative.

*
1. Kur kanë bartur kosovarët fustanella të jugut?

Në njërin prej kanaleve të televizionit RTV-21, gjatë 24 orëve emitohet vetëm muzikë popullore.

Në këto emisione, gati se secilin interpretues të këngëve popullore vazhdimisht e shoqërojnë një grup i madh statistësh, të cilët gjoja e luajnë rolin e valltarëve, madje edhe në ato këngë që fare nuk vallëzohen !

Vallëzuesit e tillë, jo që nuk dinë të vallëzojnë , por bëhen edhe qesharak para publikut, nga se ata bëjnë hapa dhe lëvizje që nuk përkojnë aspak me këngën, por sidomos vajzat e mbajnë në duar nga një shami dhe lëvizin me to poshtë e lartë, thua se janë duke e flladitur vet-vetën dhe janë duke ua pritur mizat këngëtarëve?!

Ajo që i irriton më së shumti shikuesit e këtyre programeve, nga ana e këtij grupi të valltarëve është fakti se valltarët meshkuj vazhdimisht vishen me fustanella tradicionale të jugut?!

Redaktorët , regjisorët dhe bashkëpunëtorët e muzikës së emisioneve të këtilla, do të duhej ta pyesnin vet-veten dhe ekspertët tjerë të lëmenjve të kësaj natyre:”Vallë, po kur kanë bartur kosovarët fustanella të jugut?!”

*
1. Kujt po i duhen vallet me shpata, jataganë dhe me pushkë?

Në lajmet qendrore të RTK-së, para ca kohësh u transmetuan dy reportazhe që kishin të bënin me dy ngjarje në fshatrat e Rugovës. E para , kishte të bënte me inaugurimin e një fabrike të vogël për përpunimin e prodhimeve të qumshtit, kurse e dyta kishte të bënte me një manifestim përkujtimor të këtyre fshatrave .

Përpos informacionit dhe fjalimeve që u mbajtën në këto dy ngjarje, reportazhet u shoqëruan edhe me një valle burrash të Rugovës, të cilët po vallëzonin me shpata, jataganë dhe me pushkë?!

Në këso skenash, çdo njeri me mendje të shëndoshë do të pyeste:

-Vallë, po kujt i duhen vallet me shpata, jataganë dhe me pushkë luftarake?

Vallja popullore luhet për argëtim e disponim, e jo për dyluftime, kasaphane dhe luftë!

Në mileniumin e XXI, kur e kemi gojën plotë aspirata për integrim në BE dhe në NATO, mendojmë se këtyre koreografive ju ka tejkaluar koha dhe duhet t’i flakim këto dukuri njëherë e përgjithmonë, nga se as Evropa, as NATO-ja nuk kanë më nevojë për shpata, jataganë dhe pushkë !

Gjilan, më 07.12.2009. Demir KRASNIQIu1_demirkrasniqi.

Me kërkesë të një mikut tim, i cili më është drejtuar me nofkën “Kronisti” dhe me dëshirat më të mira që t’i disponoj , respektoj dhe nderoj të gjithë lexuesit e “Zemrës Shqiptare”, së bashku me të gjithë miqtë, adhuruesit e mi dhe të këngës popullore shqiptare në përgjithësi, do të përpiqem që t’i analizoj dy këngë të vjetra qytetare , ku krahas analizës , do t’ua sjell edhe tekstet e tyre origjinale .

Kënga e parë titullohet :”Hej, moj Dukane”, që është një këngë tipike autoktone nga rrethi i Gostivarit, e të cilën për herë të parë përmes valëve të Radio Prishtinës, na e ka sjellë këngëtarja e mirënjohur, tani e ndjera Hanife Sejfullahu – Reçani , që në fillim të viteve të 70-ta .

Kjo këngë që i përket ciklit të lirikës së dashurisë, për kah ritmi, melodia dhe mënyra e interpretimit , na jep përshtypje se ka elemente të këngës së traditës qytetare . Por, nëse e analizojmë motivin e tekstit të saj, atëherë na jep të kuptojmë se vargjet e kësaj kënge e kanë burimin nga ambienti, jeta dhe motivet e punës në fshat.

Personazhi kryesor i kësaj kënge me emërtimin Dukane, nuk na e jep emrin e vërtetë të vajzës së bukur dhe punëtore, të cilës i përkushtohet kjo këngë, por ky emërtim ose ka të bëjë me toponimin e vendbanimit të asaj vajze për të cilën është thurë e kënduar kënga, ose mund të jetë edhe vet mbiemri i saj, nga se kemi shumë njerëz që e mbajnë mbiemrin Duka.

Djali i dehur nga bukuria magjepse e Dukanes , e cila ishte duke punuar diku në punët bujqësore të fushës, e që kënga nuk e përcakton se çka në të vërtetë ishte duke punuar ajo , i afrohet me ngadalë me dëshirë që së paku t’ i thotë vajzës :”Puna e mbarë!” dhe të njihet me te më për së afërmi !

Por, përpjekjet e djalit për të vënë kontakt me vajzën (Dukanën) dështojnë, nga se në ato momente paraqitet babai i saj , i cili del papritmas nga mali dhe po të afrohej djali aty pari, do të sulmohej nga babai i vajzës dhe do të shkaktohej rrezik për jetën e djalit!

Këtë akt, djali i dashuruar në Dukanën, do ta përshkruaj se ishte i sulmuar dhe i rrezikuar nga babai i saj, të cilin e krahason me një gjarpër i cili do t’ i hajë që të dy dhe në asnjë mënyrë nuk do t’ i lejonte dy të rinjtë që të kënaqen !

Më tutje, djali i dashuruar marrëzisht ndaj bukurisë së Dukanes, nuk do të heq dorë në asnjë mënyrë nga kjo dashuri e imagjinuar dhe përmes vargjeve të këngës, do t’i drejtohet asaj nga larg , duke e pyetur se ku do të rrimë nesër mbrëma ?

Vajza, duke e pa se djali nuk do të heqë dorë nga ajo, i preferon djalit që të shkojë nesër mbrëma si mysafir në odën e vogël të babait të saj, ku do të mirëpritet, shërbehet dhe gostitet nga vajzat e reja, të cilat sipas traditës i shërbenin mysafirët .

Djali i dashuruar , me kënaqësi shkon mysafir në odën e vogël të familjes së vajzës, ku në atë odë të vogël nuk kishte ndriçim të mjaftueshëm nga se në atë kohë kishte vetëm llamba të vogla të vajgurit. Por, për ta ndriçuar më shumë atë odë, do të ndihmonin tri vajza të bukura të cilat po u shërbenin mysafirëve me të gjitha të mirat dhe begatitë që kishin, por që mbi të gjitha , ishin aq të bukura sa dukej se po bënin dritë më shumë se sa tri llamba të vajgurit!

Djemtë e ri, të cilët shërbeheshin me gjëra ushqimore, pemë, rrush, leblebija dhe kafe të herë pas hershme që nuk do t’i linte çunat të bien në gjumë, do të dehen nga bukuritë përrallore të atyre vajzave edhe më shumë se sa të kishin konsumuar raki !

Një pjesë e vargjeve të kësaj kënge, këndohet edhe nëpër ahengjet popullore të traditës gjakovare, por me një motërzim tjetër melodik , ritmik dhe tekstual, ku ata e këndojnë :”Dola n’ bahçe , moj, me ledhë lula – lumi une, moj, po m’ vjen pula “!

Por, të dëgjojmë tani vargjet origjinale të kësaj kënge , të kënduar në variantin e Gostivarit:

*
o
HEJ, MOJ DUKANE

*
o
Hej, moj Dukane, moj Dukane ,

*
o
Puna e mbarë , deshta me t’ than-e,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
Puna e mbarë deshta me t’ than-e !

*
o
Hej, puna e mbarë , deshta me t’ than-e,

*
o
Duel ni gjarpën me na ngran-e,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
Duel ni gjarpën me na ngran-e !

*
o
Hej, me na ngranë e me na kaq-e ,

*
o
Nuk na la ne me u kënaq-e,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
Nuk na la ne mu u kënaq-e !

*
o
Hej, ku po rrina nestër proma ?

*
o
-N’ odë të vogël rreth me xhama,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
N’ odë të vogël rreth me xhama !

*
o
Hej, n’ odë të vogël rreth me xhama,

*
o
Aty rrijshin dy – tri zana,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
Bajshin dritë sa dy – tri llama !

*
o
Hej, bajshin dritë sa dy – tri llama ,

*
o
Bajshin kafe me sahana,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
Bajshin kafe me sahana .

*
o
Hej, me sahana, me çinija ,

*
o
Rrush të bardhë e leblebija,

*
o
Hej, hej, hej,

*
o
Rrush të bardhë e leblebija .

*
o
Hej , rrush të bardhë e leblebija ,

*
o
Krejt k’ta çunat i zu rakia ,

*
o
Hej, hej, hej,

*
Krejt k’ta çunat i zu rakija !

NJË KËNGË E VJETËR QYTETARE QË KRIJON KONFUZITET TEK DËGJUESI

Njëra ndër këngët e vjetra popullore me motive qytetare , që është kënduar nëpër shumë dekada nëpër të gjitha krahinat shqiptare, sidomos nëpër ahengjet me karaktere qytetare, e që vazhdon të këndohet me të madhe edhe në ditët e sotme , është kënga me titull:”LULE MOS PREK”!

Kjo këngë, që për kah struktura e saj melodike, ritmike dhe tekstuale , duket se e ka prejardhjen nga Shqipëria e Mesme, edhe pse këndohet kaq gjatë brenda shpirtit të popullit, nga se melodia e saj i bënë për veti shumë interpretues të këngës popullore dhe dëgjuesit që i konsumojnë vlerat e saj artistike , brenda tekstit të saj fshihet një konfuzitet që krijon huti tek dëgjuesi dhe interpretuesi i saj, e që as sot e kësaj dite nuk u dhanë sqarime profesionale se për çfarë teme vërtetë bëhet fjalë në këtë këngë?!

Fillimisht, teksti i kësaj kënge na bënë të kuptojmë se kjo këngë i takon ciklit të këngëve lirike të dashurisë , por strofa e fundit e saj është aq konfuze , sa krijon një mjegullnajë të pa kuptueshme në mes të dashurisë së dy të rinjve , ku nuk dihet se për çfarë dashurie këndohet këtu?!

Në fillim të këngës , vajza e cila figurativisht i prezantohet djalit që e dashuron , si një lule e malit që është e pa prekshme ! Kur djali i dashuruar tenton që t’ia vë dorën mbi krah vajzës , për t’i dhënë shenj se e dashuron – vajza e kundërshton atë, duke e refuzuar dorën e tij nga krahu i saj, të cilin ajo e krahason me gemin e lules i cili nuk bënë të preket !

Më tutje, ajo ia bënë me dije djalit të dashuruar se gjatë ditës ajo nuk bënë të preket, por kur të vijë nata mund të ulet dhe të bije !Me këtë, ajo nuk ia këputë shpresat djalit, por e kurrajon se dashuria mund të vazhdojë në orët e mbrëmjes, kur nuk do t’i shohë askush!

Pas një dashurie të këtillë, do të vjen koha e ndarjes në mes të këtyre dy të rinjve , por që e vetmja lidhje e komunikimit në mes tyre për të mos u harrua , do të jenë letërkëmbimet !

I tërë konfuziteti , mjegullnaja , paqartësia në këtë këngë dhe përshkrimit të një dashurie të pa fat në mes të dy të rinjve , na paraqitet në vargjet e strofës së fundit të saj, kur raportet në mes të këtyre dy të rinjve na paraqiten si raporte të një dashurie si vëllai me motër dhe si motra me vëlla , të cilët janë rritë në një sofër dhe tani si do të mund të ndahen ?!

Kur e dëgjojmë këtë këngë, me të vërtetë nuk mund të dihet se për çfarë dashurie bëhet fjalë:- Dashuria normale dhe natyrale në mes të dy të rinjve, apo dashuria anormale dhe amorale në mes të vëllait me motrën?!

Se është vërtetë kështu, të lexojmë vargjet origjinale të kësaj kënge dhe do të bindemi se për çfarë dashurie në të vërtetë bëhet fjalë këtu !

Këngët e tilla , me porosi të dyshimta morale , edhe kur të joshin me meloditë dhe ritmet e tyre, duhet pasur kujdes që t’i flakim nga repertori dhe konsumimi , nga se mund të ndikojnë negativisht në edukimin e gjeneratave të reja !

*
o
LULE MOS PREK

*
o
O, djalë, prej gemit ,

*
o
Dorën ma hjek-e ;

*
o
Se unë kam emnin –

*
o
Lule mos prek –e !

*
o
Unë jam nji lule ,

*
o
Që rri n’ saksi-e ;

*
o
Kur t’ erret nata –

*
o
Ulem e bije !

*
o
Ndër male t’ shkreta ,

*
o
Unë du me shkue ;

*
o
Ndiçëm me letra –

*
o
S’ kem me u harrue !

*
o
T’ kam dashtë si motër ,

*
o
M’ ke deshtë si vëlla-e;

*
o
Jem rritë me i sofër –

*
o
Qysh domë me u nda-e ?!

Gjilan, më 09.12.2009. Mblodhi dhe analizoi:

Demir KRASNIQI