Shqipja Ne Familjen E Gjuheve IE

Hidhet në qarkullim "Hyrje në Indoeuropianistikë", një vepër-traktat, zanafillë e një doktrine të re. Dhe për Çabejn vlen të thuhet: "Ai po gatitet të ketë një jetë të dytë, e cila do të gërshetohet pashmangësisht me tonën".




"Hyrje në Indoeuropianistikë" ndoshta është libri më i mirë teoriko-analitik i gjuhësisë shqiptare deri me sot. Përmes tij Çabej është i pari ndër gjuhëtarët shqiptarë që e harton dhe e ofron të plotë mendimin mbi shkencën e Indoeuropianistikës. Duke e krahasuar këtë tekst me modelet e botuara në Europë në gjysmën e parë të shek. XX, vihet re se ky shkencëtar luminar, i qartë se metodikat gjuhësore sui generis po e nxirrnin shqipen jashtë interesit shkencor ndërkombëtar, i përmbahet qëllimisht strukturës së atyre modeleve të cilat kishin filluar të konsideroheshin të papërshtatshme nga "shkenca e re" shqiptare. Madje, vështruar në rrafsh të filozofisë mbi gjuhën - si produkt historiko-kulturor e social njëherësh - kjo mendësie tij paraqet dhe meritën më të madhe të opusit shkencor të Çabejt në përgjithësi. Pa këtë fushëpamje të gjerë të hartuesit, vepra në fjalë nuk do mund të kapërcente sinorët provincialë të një filologjie thjesht shqiptare, e cila, siç ndodhi më vonë, përsiati kryesisht mbi vetveten dhe me vetveten. Nuk do harruar se në kohën kur Çabej formësoi qartë teoritë albanistike, dhe i përshfaqi ato për studentë e studiues, ishin ende gjallë e aktivë indoeuropianistë të mëdhenj si Rohlfs, Kretschmer, Devoto, Tagliavini, Coseriu, Desnickaja, Pisani etj, me të cilët Çabej vijonte ta ruante komunikimin. Kësisoj, thuajse krejt i izoluar ne Atdhe, ai mori përsipër mbajtjen me çdo kusht të gjuhësisë shqiptare në hullinë e arritjeve metodike europiane. Dhe do të jetë metoda bashkëkohore e kërkimit, e gërshetuar me gjenialitetin e tij proverbial, që do formulojë kumtin filozofik të kësaj vepre: se nuk mund të studiohet historia e një gjuhe në një kontekst vijimisht të izoluar, por vetëm Historia gjuhësore e një bashkësie integrale folësish e shkruesish.