Tefta Tashko Koco

Tefta Tashko Koco, nje ze qe nuk shuhet kurre!

Bija e patriotit te njohur Thanas Tashkos dhe e Eleni Zografit, lindi ne qytetin Fajum te Egjiptit me 2 nentor 1910, ku i ati kishte emigruar dhe mbante buze liqenit te atij qyteti nje restorant te vogel i cili ishte bere qender ku mblidheshin patriotet shqiptare nga i gjithe Egjipti
Thanasi te gjithe femijeve te tij te shumte (4 djem dhe 3 vajza). u mundua t'u jape edukate patriotike dhe arsim te pershtatshem, femijet , kujdesin e babait te tyre patriot e justifikuan me punen e tyre ne dobi te Shqiperise. Dy prej tyre u bene njerez te artit. Tefta artiste klasike kurse Anastasi (Arturi) muzikant dhe piktor me ze. Thanasi vdiq ne Fajum me 1915. Eleni se bashku me femjet, me 1921, u vendos familjarisht ne Korce, ne vendlindjen e saj. Ne ato vite ne Korce. kishte filluar te zhvillohej, ndonese e vaket, nje fare jete artistike. Atje vepronte " Banda e vatre's", ishte krijuar shoqeria "Shoqeria e Arteve te Bukura" dhe grupi "Lira", si dhe disa grupe te vogla artistike. Keshtu ne vitet 20-te, kur Tefta vjen ne Korce, gjen atje nje aktivitet jo te paket artistik.

Ne dasmen e nje kusheriri te vet Tefta kendoi disa kenge. Nje profesor muzike qe e degjoi, mbeti i habitur nga zeri i kesaj vajze, qe ende nuk i kishte mbushur 16 vjetet. Interesohet qe ajo te aktivizohet ne grupet artistike te qytetit ku se bashku me Jorgjia Filen (Truja) filluan te marrin pjese ne shfaqjet artistike. qe organizoheshin kohe pas kohe ne qytet. I paharruar do te mbetet per te dhe J.Filen koncerti i dhene ne Drenove, me 26 qershor 1926, ku paten sukses te madh. Ben pjese ne korin e shkolles qytetese, ku eshte edhe soliste. Keto aktivitete te vogla artistike percaktuan fatin e ketyre dy vajzave korcare, te cilat me vone do te beheshin yje te artit vokal shqiptar. Nisen per studime ne degen e artit vokal muzi-kor. Tefta ne shkollen e mesme muzikale ne Montelie te Fran­ces, ndersa Jorgjia ne Konservatorin "Santa C^ecilia" te Rome's. Me 1930 merr ftese nga grupi himariot i Neco Mukos per te inci-zuar disc pjese popullore shqipe, ne Paris. Ftese, te cilen ajo e pranon me gezim. Shkon menjehere ne Paris dhe incizon se bashku me ta disa kenge. Ne vitin 1931 ajo mendon te regjistrohet ne Konservatorin e Parisit. Ne fakt futet ne Institutin e Larte te Muzikes, ku pati per " Maestro" profesoret Zhan Sere dhe Leo Bermandin. Kur ajo perfundoi vitin e pare, organizohet ne Paris konkursi i kengetareve lirike ne te cilin merr pjese edhe Tefta, dhe fiton cmimin e dyte. Ndersa ne konkursin per te ne shtator 1931, a.]o pranohet me unanimitet, dhe te gjithe pjesetaret e jurise votuan njezeri per kengetaren shqiptare. Nga 127 kandidatet e paraqitur, fituan te drejten e pranimit vetem 17 prej tyre.Nder te paret radhitet emri i Tefta Tashkos (nga 4 te huaj ajo figuron e para).

Pedagoget e Konservatorit e paraqesin Teften si artiste te shquar, qe e pret nje e ardhme e shkelqyer. Gjate kohes se stu-dimeve ne Konservator, ajo pati veshtiresi te shumta, mbi te gjitha ekonomike, te cilat ajo i perballoi me vullnet te hekurt e kembenguljen e saj karakteristike, te cilat me vone kengetari K. Antoniu do t'i parcaktoje : Tefta ka vullnet te tmershem"! Jep ne kete kohe, rregullisht, koncerte ne eniisionet muzi-kale te Parisit dhe merr pjese ne disa konkurse, ne te cilet gjithmone fiton nje prej cmimeve kryesore. Tashme artistja shqip­tare afirmohet ne rrethet artistike te Parisit. Jep shfaqje ne "Opera komike" te Parisit. ku vleresohet lart ne rolin e Cju-cju Sianit ne operan Baterllaj te Xh.Pucinit. Kur ajo behet gati, mbas 8 vjetesh largimi nga atdheu, te kthehet pergjithmone i vjen propozimi prej drejtorit te Operas Metropoletan te Njujor-kut Xhonson, i cili deshiron ta clegjoje para se ta pranoje ne ko-lektivin e njeres prej operave me me ze ne bote, propozim dhe oferte te cilin e enderonte dhe e desheronte gdo artist. Zeri i atdheut e therret. Ajo nuk ka harruarr kurre se eshte e bija e Thanas Tashkos, nuk ka harruar se populli i saj ka nevoje per zerin e saj, per kengen qe ajo kendon. Sakrifice e pashembullt te refuzosh Metropolitanin dhe te vish ne nje vend ku nuk kishte as piano, dhe as salle per te kenduar artistet lirike, For Tefta eshte e vendosur. Atdheu e pret ne gjirin e vet dhe bija e tij vjen dhe vendoset ne te.

Ne vitin 1935 ajo kthehet ne Shqiperi. Korca e priti bijen e saj me krahehapur. Filluan pergatitjet per organizimin e koncertit te mireseardhjes. Ai u dha me 26 nentor 1935 ne sallen e palestres "Leku i nxenesit" (palestra prane Mitropolise). Suksesi qe i plote. Duartrokitje te parreshtura, thirrje, "Bravo, bravo Tefta, na nderove Tefta" etj etj. Ishte nje koncert, qe per kengetaren e re ishte kuptimplote. Korca e saj i dha kurajo, i dha besim te vazhdonte rrugen e nisur. Dhe keshtu me radhe, dy koncerte u dhane ne kinema "Gloria" dhe po ai sukses edhe ne qytetet e tjera. Populli i saj e ledhatoi, e pergezoi dhe e inkurajoi bijen e vet ne rrugen e veshtire, por te lavdishme te artit. Ne vitin 1936 shkon perseri ne Paris ku mbron me sukses dhe me nota te shkelqyera diplomen. Nga Parisi shkon per specializim ne Rome, prej ku kthehet perfundimisht ne atdhe. duke vazhduar pa nderprerje aktivitetin e saj, duke u here ne kete menyre artistja me popullore e me e njohur, e cila per nje kohe te shkurter me ken get popullore e klasike te kenduara me mjeshteri te larte, u be e aferm dhe e dashur per zemren dhe veshin e cdo shqiptari.

Te punoje si ajo, ne ato kushte te veshtira, duhej guxim. Cdo koncert i dhene prej saj. ne cdo qytet te Shqiperise, shndrohej ne feste te vertete. Mjafton te permendim pritjen e ngrohte qe i behet asaj ne Shkoder nga populli i qytetit dhe orkestra frymore e udhehequr nga Preng Jakova. Me 8 qershor 1938, bashke me M.Krajen japin koncert ne kinema "Gloria" ne Tirana, ku bashke me to kendoi edhe dja-loshi nga Boboshtica e Korce's Kristaq Koco, i porsaardhur nga Rumania. Te tre artistet u pelcjyen dhe u duartrokiten. Shtypi i kohes e vleresoi shume kete koncert. Ky artist i ri e plot talent, u be me vone bashkeshorti i artistes sone te shquar. K.Koco perfundoi studimet e Milanos dhe u kthye ne Shqiperi. Tefta e priti me urrejtje pushtimin fashist te Shqiperise. Ne koncertin e dhene bashke me M.Krajen, me 3 prill 1939, ne kinema "Gloria" ato kenduan kenge popullore dhe patriotike, te cilat ndezen flake zemrat e pjesemarresve dhe bene efektin e duhur. Kenget e kenduara nga Tefta "Kroi i fshatit tone", "Ishin dy kunata", "Ku po shkon moj goce e vogel". "Dola ne penxhere" e shume te tjera, kane mbetur e do te mbeten te pahanuara. Kur shkruaj keto radhe per kete artiste te shquar, nuk mund te mos sjell nder mend disa kujtime te asaj moshe te vegjelise, kur per here te pare degjova zerin e saj, "rob i te cilit kam mbetur edhe sot e gjithe diten, pas shume vitesh". Ne qytetin tim ne Korce, ishte nje kinema e vogel, por shume komocle qe quhej "Lluks". Ndodhej atje ku sot, ne anen jugore, ndodhet cepi i ish MAPO-s se qytetit. Ne kete kinema shkonim shpesh me shoke't e moshes. Para fillimit te filmit ishte bere rregull qe pronari vinte disqe me zerin e Teftes, Ne ate kohe nje film, per arsye te komunikacionit te veshtire, jepej shume here radhazi, por ne per te degjuar zerin e Teftes, nuk pyesnim e shkonim e degjonim kenget e kenduara prej saj. panvaresisht se filmin e kishim pare 5 apo 6 here.

Me vone, gjate studimeve jashte shtetit, shkoja vazhdi-misht ne shfaqjet operistike. Kendonin soprano te njohura e rne ze brilant, por une e krahasoja zerin e tyre me ate te Teftes, qe kisha degjuar shume vjet te shkuara ne kinema "Lluks", dhe per cudi zeri i saj me tingellonte me i embel, me i afert dhe inter-pretimi i saj me i persosur. Edhe sot e kesai dite kur e degjoj ate te interpretoje "Folie Folie" arien e Violetes nga Traviata ose ate te Lejlase nga "Peshkataret e Perlave" te Bizese. me plot gojen them se zeri i Teftes eshte i rralle dhe se eshte fat i Korces qe i dha Shqiperise nje artiste kaq te madhe, qe vdekja e n'embeu shume te re, ne moshen 37 vjec.are, me 30 dhejtor 1947 pa the'ne ende fjalen e fundit ne skenen operistike shqiptare.

Flet djali i këngëtares Tefta Tashko Koço

“E vërteta e vdekjes së babait”

Blerina Goce

Ndihet krenar që është i biri i një këngëtareje si Tefta Tashko Koço, por njëkohësisht ndjen edhe pak dhimbje që nuk mundi ta kishte pranë teksa rritej. Eno Koço, dirigjenti që prej vitesh jeton në Angli, është kthyer në Shqipëri, duke dashur të qëndrojë afër miqve e shokëve, të cilët ka kohë që nuk i ka takuar. "Vij shpesh në Tiranë, por gjithmonë i zënë me punë. Këtë radhë kam vendosur thjesht të rri dhe të bisedoj me miqtë e mi. Kështu qenka më mirë", thotë ai, teksa kujton nënën e tij nëpërmjet këngëve dhe fjalëve që të tjerët i kanë thënë për të.
Cila është ajo gjë që ju bie menjëherë ndërmend kur flitet për nënën tuaj. Si e kujtoni atë?
Kur nëna vdiq, më 1947-ën, nuk i kisha bërë ende të pesë vjetët. Dy vitet e fundit kur nëna ishte në spital e sëmurë nga kanceri, kontaktet nuk ishin të shpeshta dhe të them që kam kujtime të gjalla kjo nuk është e vërtetë. Më kujtohet si në mjegull vetëm kur kemi qenë njëherë në Teatrin Popullor dhe pasi u hap një perde e kuqe, doli një violinist. Më vonë mësova se ka qenë një violinist jugosllav. Edhe babai pësoi të njëjtin fat dy vjet më vonë, kështu që imazhet për prindërit e mi do t'i merrja kryesisht nga të afërmit apo miqtë, bashkëmoshatarë të prindërve. Në fëmijërinë time, që në fakt ishte e vështirë dhe më vonë jetova shumë me kujtimin e nënës, me delirin e saj dhe me ato që të tjerët më thoshin për të. Gjithnjë më ka ndjekur figura e saj. Tek unë u krijua imazhi i nënës, nëpërmjet zërit që e dëgjoja në disa pllaka gramafoni të vjetra, si dhe nga artikujt e gazetave, kujtimet e atyre që e kanë njohur. Më pas pashë dhe kuptova që ky imazh nuk ishte thjesht kaq, por filloi të konkretizohej duke lexuar letrat që nëna i shkruante babait gjatë kohës që ishte në Francë, apo vogëlsira të tjera të jetës, që e bëjnë të prekshme dhe e konkretizojnë imazhin e saj.
Çfarë ju bën më shumë përshtypje nga këto kujtime të thëna nga të tjerët apo të lëna në letra?
Kujtimet që bashkëmoshatarë dhe njerëz të shquar që e kanë njohur nga afër më kanë thënë shpesh, si Lasgush Poradeci, Jorgjie Truja, Mitrush Kuteli, Odise Paskali etj. Ndër ngjarjet e spikatura të fëmijërisë së Teftës, të cilën ma ka treguar Jorgjie Truja është takimi me Fan S. Nolin në Korçë më 1921.
Odise Paskali ishte më i rezervuar, tepër i rezervuar në biseda me karakter delikat. Ç'dinte dhe ç'ndjente për Teftën ai i la në dy portretet në gips.
Po për sa i përket kohës kur nëna juaj ka qenë për studime në Francë, çfarë mund të na thoni?
Më 1921-shin, familja e Teftës, 6 vjet pasi vdiq babai, u zhvendos nga Egjipti në Korçë. Tefta ishte më e vogla e fëmijëve, jetoi me të ëmën, që ishte nga familja e Zografëve. U vendosën në një shtëpi, që tani është hotel. Në atë moment ishte Mihal Grameno, një nga ata njerëz që kanë influencuar që Tefta të marrë bursë në atë kohë. Kështu, për herë të parë një vajzë 17-vjeçare shkon në Francë bashkë me nënën, Elenin. Ishte mosha kur fillojnë dashuritë e para dhe Tefta ishte nën patronazhin e së ëmës. Për periudhën e qëndrimit të Teftës në Francë (ajo jetoi atje së bashku me nënën, vëllain Alekon dhe një pjesë kohe edhe me të motrën, Katinën). Sokrat Mio jo vetëm si koleg artistik, por edhe si mik i afërt i saj, dinte më shumë se kushdo tjetër rrethana intime të familjes Tashko në Paris. Çdo herë që e takoja Sokratin më rrëfente episode të reja të jetës në Paris, Korçë apo Tiranë. Njëherë ai më tha: "Kishim shumë miqësi me Teftën. Unë s'mund ta dashuroja. Kur i dhurova njëherë një tufë manushaqe në Paris, Lenka, e ëma e Teftës, u nxeh sepse nuk deshi që t'i jepnin djemtë dhurata". Mio thoshte se nëna ishte kokëfortë në atë të sajën, donte me çdo kusht të arrinte një qëllim të caktuar, gjë që e shoqëroi gjatë gjithë jetës së saj. Pra, ajo pati një jetë-luftë.
Cila është kënga e parë që keni dëgjuar ta këndojë nëna juaj?
Që fëmijë i vogël jam rritur me këto këngë. Nuk mund të them se cila këngë më pëlqen më tepër. Këngë që i dëgjoja në gramafon. Unë pothuajse të gjitha këngëve ua di fjalët dhe muzikën. U rrita me këto këngë dhe pastaj ishte e natyrshme të shkruaja për këto.
Cilën prej këtyre këngëve keni më për zemër?
Çuditërisht janë disa këngë shkodrane, megjithëse Tefta ishte nga Korça. Por ajo këngë që unë kam veçanërisht për zemër është "Kenke nur i bukurisë". Është këngë që herë pas here ka tinguj të ngadalshëm, me alto të bukura e herë-herë pasionale. Mbase-mbase nuk është aq shkodrane, por është shumë e ndjerë në vazhdën e atyre këngëve ku shprehja emocionale është shumë më e rëndësishme se sa fjalët. Por edhe këngët e Elbasanit e padyshim "Dola në penxhere", që ka dy variante shumë të bukura e tërë gjallëri e atmosferë. Timbri i saj është koloristik, me një lloj transparence dhe akuarel ku kishte dramacitet të madh të ndikuar edhe nga Franca ku studioi. Ajo këndoi edhe opereta, arie, këngë të kësaj natyre, ku intonacioni i lindjes ishte i një natyre ekzotike. Dua të shtoj se jam në fazën e përgatitjes së dy disqeve, të cilat shpresoj që në të ardhmen t'ia ofroj publikut shqiptar. Janë këngë të përpunuara bukur, sipas stilit të kohës.

Në sytë e një poeti

"Lasgush Poradecit i pëlqente shumë të bisedonte për Teftën dhe mjaft kujtime nga goja e tij i kam mbajtur me kujdesin më të madh", kujton djali i këngëtares së madhe, Eno Koço. "Thanas Tashko vinte për gjah për luanë, për pantera. Shtëpinë e kishte të shtruar me lëkura të luanëve", më tha një ditë për të atin e Teftës, gjyshin tim. Pas një pauze të shkurtër deklaroi: "Tefta ishte artiste që donte të bënte art, jo të ushqehej. Ajo s'e bënte kabull të hynte profesoreshë në gjimnaz, donte të jetonte me fitimet e koncerteve. Ishte e bukur, elegante. Nga Tefta u bëra shok me vëllezërit e saj. Ajo mori çmim të dytë në Paris, sepse zërin nuk e kishte me volum të madh. Unë s'jap informata për Teftën, unë jap zemrën. Ne ishim shokë, jo miq. Në një letër që mora nga Milanoja, ku ishte vendosur shoqëria diskografike angleze "Columbia", Tefta më shkruante se kishte lidhur kontratë me ta dhe që për poezitë e këngëve që ajo kishte incizuar deshën të më jepnin para. Për këtë gjë më dërgoi një formular për ta mbushur, por unë s'pranova ta mbush".

Pasaporta

Emri: Tefta
Mbiemri: Tashko (Koço)
Vendlindja: Misir (Egjipt)
Data e lindjes: 2 nëntor 1910
Data e vdekjes: 22 dhjetor 1947
Vitet 1935-1939 kanë qenë vitet e një pune të madhe artistike të saj. Më 1935-ën, pas kthimit të saj në atdhe, Tefta jep koncertin e parë të saj në Korçë, ku korri sukses të madh. Kjo periudhë shoqërohet me koncerte edhe në shumë qytete të tjera të Shqipërisë. Të njohura janë këngët: "Kroi i fshatit tonë", "Dola në penxhere", "Kur më vjen burri nga stani", "Oh, ku po shkon moj goce e vogël", "Ishin dy kunata, moj zonje", "Zare trëndafile" etj. Nderoi vendin në skenat e huaja, duke interpretuar me sukses role nga operat "Traviata", "Bohemë", "Berberi i Seviljes", "Peshkatarët e perlave" etj. Pas vdekjes, Tefta Tashko Koços i është dhënë titulli "Artiste e Popullit", si dhe për nder të saj jepen çmime e organizohen konkurse.