Serafin Fanku

Serafin Fanku
Rikthimi sfidues i një regjisori

Oliverta Lila - Milosao

“Babai”, së shpejti në Teatrin Kombëtar

Si mysafir i paftuar, mbase nuk do të kishte ardhur më në Teatrin Kombëtar. Regjisorin shkodran, Serafin Fanku këto ditë e sheh të ngjisë shkallët e këtij teatri së bashku me një grup aktorësh të njohur. “Babai” i dramaturgut Rruzhdi Pulaha, e ka rikthyer pas një mungese të gjatë 10 vjeçare. Ngjitja e kësaj vepre premiere nga fundi i muajit prill është pritur me interes, por regjisori i druhet “publicitetit” të tepërt. Është mjaft modest për punën e tij, por na garanton se do të sjellë diçka me vizion bashkëkohor. Autor i 18 dramave të vëna në skenë, “Babai” do të jetë pjesë e bashkëpunimeve që ai po shkruan në librin e kujtimeve të tij. Për të mësuar më tej, ne i shkëputën një intervistë regjisorit Fanku në këto ditë pune për të.
Riktheheni pas një mungese të gjatë në Teatrin Kombëtar. Pse keni qëndruar kaq larg skenës?
Këto vitet e fundit më shumë kam punuar jashtë. Kam dhënë disa shfaqje në Strugë, në teatrin turk, në Shkup, në Teatrin Kombëtar të Malit të Zi, Në Gjakovë, në Durrës dhe në Fier. Në Teatrin Kombëtar kthehem pas 10 vjetësh që nga koha kur kam vënë “Quovades-in”. Tani mu dha mundësia edhe njëherë. Më përpara nuk kam pasur edhe ftesë, por zakonisht regjisorët ofrohen vet me një vepër të caktuar. Unë nuk e kam bërë këtë, sepse nuk kam pasur ndonjë gjë ku mund ta shihja veten.
Si u takuat me veprën “Babai” të Rruzhdi Pulahës, për të cilën po punoni për ta vënë në skenë?
Vjet në Shkodër erdhi autori bashkë me drejtorin e Teatrit Kombëtar dhe biseduam. Më lanë tekstin për ta lexuar dhe meqë më pëlqeu, pranova të punoja me të. Vepra më gjeti mua. Ky është bashkëpunimi i parë me Rruzhdi Pulahën, tashmë një dramaturg i njohur shqiptar. Në konfidencë më tha që nuk do të jetë i pari dhe shpresoj që të vazhdojë.
Jeni shprehur se pjesa do të vijë me një vizion bashkëkohor. Është kjo një kundërpërgjigje e sfidës së kohës?
Këtë lloj teatri sipas shijeve të mia e kam kultivuar që në vitet ‘80 dhe e kam quajtur teatri poetik. Kam pasur shumë peripeci për këtë, por në fund kam fituar dhe u bë i pranueshëm. Në frymën e këtij lloj teatri që filloi me “Kënga e dhimbjes krenare” të Migjenit, tregim për Makbethin ku luanin aktorët e mëdhenj, Ndrek Luca dhe Tinka Kurti e më tej, kam konceptuar të gjitha pjesët që kam vënë më vonë. Jo për t’i ikur pak tradicionales, sepse ajo është e shenjtë dhe ka vlera të padiskutueshme, por për të sjellë me aq sa kisha mundësi një frymë të re në teatër. Kjo me qëllimin për t’ju përshtatur më shumë shijeve dhe kërkesave të kohës ku vend të parë zënë transmetimi i mesazheve që ka vepra dhe jo rekuizita e tepruar, dekori i mbingarkuar e të tjerat.
Ju jeni një regjisor që keni krijuar në dy kohë. Si i shihni zhvillimet e sotme të teatrit dhe tendencat e reja?
Teatri ka shumë drejtime. Unë nuk mund t’i bie kurrë murit të Shekspirit, Molierit, Gordonit e klasikëve të mëdhenj. Ata kanë qenë, mbeten dhe do të mbesin vlera të padiskutueshme në teatër, por trajtimi në skenë i këtyre veprave bëhet me një prirje të re. P.sh ne kemi parë edhe një Hamlet me veshje të ditëve tona. Nëpërmjet mesazheve, këta autorë kanë dhënë në atë kohë, ne i mëshojmë momenteve që sjell drama dhe transmetojmë problemet dhe shqetësimet tona që janë më afër. Këtu bëhet nënvizimi qoftë në anën vizuale apo emocionale.
Ju keni zgjedhur të jetoni dhe punoni në Shkodër ndërkohë që shumë regjisorë i janë drejtuar Tiranës. Çfarë ju lidh me këtë qytet?
Në fakt, gjakun e kam nga Përmeti dhe një nënë me origjinë nga Manastiri i Maqedonisë. Por unë kam lindur dhe jam rritur në Shkodër. Ajo është vendlindja ime dhe është e natyrshme që unë të jetoja dhe punoja atje. Mbi të gjitha, Shkodra ka pasur një teatër shumë të mirë. Kur kam shkuar në fillim kam gjetur aktorë të mëdhenj të kalibrit kombëtar dhe ishte kënaqësi të punoje atje. Nuk e kam pasur shumë ambicie ndaj Tiranës, sepse kam qenë komod me teatrin e Shkodrës. Duke e ditur që në Teatrin Kombëtar punonin pedagogët e mi si Naim Frashëri, Kadri Roshi e të tjerë, do të ishte nder për mua. Meqë kisha shtëpinë, teatrin e publikun e mrekullueshëm shkodran, vendosa që të qëndroja atje. As më shkonte mendja që të lëvizja. Por atëherë kam lëvizur vetëm me filmat.
Si është një ditë e juaja në Shkodër?
Lexoj, punoj, shkruaj ndonjë dramë dhe ndonjë dramatizim. Deri tani kam shkruar rreth 18 drama dhe që të gjitha janë vënë në skenë. Por gjendja shëndetësore ka qenë e tillë që nuk më ka lejuar shumë të lëviz. Punoj aq sa mundem, në mënyrë modeste.
Në këto punë bën pjesë edhe ndonjë dramë që është në proces krijimi?
Jo. Tani po mbledh kujtimet e mia, eksperiencën time si regjisor, jetën time në art nga fillimet e deri më sot. Kontaktet me njerëzit, bashkëpunimin me teatro të ndryshme, prirjet e dëshirat e mia, ndonjë monografi e shkurtër për aktorët me të cilët kam punuar etj. Më tepër është një mënyrë falenderimi për atë që më kanë dhënë mua.
Para viteve ‘90 keni qenë i angazhuar edhe në politikë. Si ka qëndruar ajo te ju në krahasim me krijimtarinë?
Jo, unë nuk kam qenë asnjëherë anëtar partie. Në atë kohë, kur kanë dalë listat e kandidatëve për deputet kam parë edhe emrin tim. Kam qenë deputet pa parti për tre legjislatura. Rrija i futur atje në fund të sallës. S’kam diskutuar asnjëherë dhe nuk kam bërë asnjëherë takim me popullin. Unë e pranoj politikën, se pa politikë nuk ka shtet, por duhet të jesh i talentuar për atë punë, kurse unë s’ia shkrep fare. (Qesh). Kështu që nga ana partiake kam qenë i çliruar. Unë kam dashur të jem artist për aq sa kam mundur dhe sa mund të kem vlera.
Do të thoni që keni qenë aksidentalisht në politikë. Çfarë qëndrimi do të mbanit sot?
Po. Kështu veprohej atëherë: na duhen kaq artistë, kaq të rinj, kaq ushtarak dhe i përzgjidhnin. Unë kam qenë i nderuar se nuk kam bërë ndonjë punë për të arritur deri atje. Kam bërë vetëm punën time si krijues. Sot nuk do të pranoja dhe jo vetëm nga mosha. Pas ’90-ës më kanë bërë disa propozime, duke e ditur që nuk kam qenë kurrë anëtar partie dhe më kanë thënë që të bëhem pjesë e partive të tyre. Nuk kam pranuar, sepse unë nuk mund të bëhem politikan. I simpatizoj disa nga politikanët që ia kanë kushtuar jetën politikës. Por vetëm kaq.
Pas realizimit të këtij projekti, do ta prisnit një ftesë tjetër dhe nga kush do ta dëshironit?
Kudo që kam punuar kam marrë prej tyre përshtypje shumë të mira. Them dhe jam i bindur se nga kushdo do ta prisja.
Mbase për ndonjë vepër që e dëshironi, por nuk keni mundur ta vini në skenë?
Janë shumë vepra të tilla. Kam dashur të vë Antigonën e Sofokliut dhe madje jam përgatitur, por nuk u krijuan kushtet për ta vënë në skenë. U tha disa herë po dhe jo dhe në fund u la. Të punosh pa një pikësynim dhe pa një porosi më duket se është një mund i hedhur në kosh.

Rikthimi në Teatrin Kombëtar i Serafin Fankut

Po rikthehet sërish atë vend ku ka studiuar si nxënës i të mëdhenjve Naim Frashëri, Kujtim Spahivogli, Kadri Roshi e shumë emrave të tjerë të gjinisë së teatrit. Është rikthyer aty ku u ngjit për herë të parë në skenë si nxënës dhe si profesionist, aty ku shijoi artin e magjishëm të regjisurës, aty ku pluhuri i largesës nuk ka mundur të fshijë dot gjurmët që kanë lënë veprat dhe puna e mrekullueshme e Serafin Fankut. Këto vepra rrinë në piedestalin e vlerave të kombit tonë bashkë me shumë të tjera, të cilat magjishëm kapërcejnë çdo kufi kohe dhe hapësire duke treguar punën brilante të gjithë gjenive të artit. Koha i ka dhuruar fije floku të bardha të cilat ja shtojnë hijeshinë dhe rinojnë këtë shpirt të ri artisti.Ka ardhur së bashku me një grup të madh artistësh për të vënë në skenë dramën “Babai” të shkruar nga një tjetër emër i madh siç është Ruzhdi Pulaha, me skenografi të Kristo Çalës dhe me një trup aktorësh emra që kanë lënë gjurmë në skenën e teatrit si: Mehdi Malkaj, Ahmet Basha (artist i merituar) Rajmonda Bulku, Elida Janushi, Arben Derhemi, Anila Bisha, Dritan Boriçi, Suela Konjari dhe Anila Muça. Do të jetë e shtuna e datës 6 maj që do të na krijojë mundësinë të shijomë padyshim një tjetër perlë të Serafin Fankut, që do të na e përcjellin interpretimi i aktorve.
A keni mall gjatë kësaj periudhe të gjatë larg Teatrit Kombëtar?
Malli për Teatrin Kombëtar është relativ s’është absolut. Kam respekt për Teatrin Kombëtar pasi këtu kam bërë Institutin e Arteve, këtu jam ngjitur për herë të parë në skenë dhe po këtu kam mësuar mbi regjisurën. Emërimin e morra si fillim këtu, por Shkodra e hodhi poshtë këtë emërim dhe unë nisa në punën time atje. Në qoftë se nuk kam ardhur në Teatrin Kombëtar, kjo vjen jo si pasojë se nuk kam pasur dëshirë, por kam pasur bashkëpunime me trupa të tjera si trupa e Malit të Zi, e Fierit etj.
Ky rikthim ju ka shoqëruar me emocion?
Jo vetëm me emocion por edhe me kënaqësi të madhe që punoj me një aktor dhe miq të mit. Ja njoh vlerat e tyre, e rëndësishme është edhe teknika e cila ndjek rrugën e një teatri konvencional dhe bashkëvepron me interpretimin i cili kthehet në personazh që dialogon me aktorët.
Si nisi ky bashkëpunim për rikthimin tuaj në Teatrin Kombëtar?
Ky bashkëpunim erdhi si pasojë e një oferte që më bënë një ditë Kiço Londo, Ruzhdi Pulaha dhe Mehdi Mlkaj. I kërkova që të më jepnin pjesën për ta shikuar dhe në qoftë se më ngjiste dhe e gjeja veten brenda do të bashkëpunoja patjetër u thashë. Pjesa jo vetëm që më goditi por ishte një punë që gjen veten vetë realiteti ku jetojmë, ku Ruzhdi Pulaha ka bërë ndryshimet e duhura.
Cila ishte arsyeja që ju tërhoqi kjo pjesë?
Tema e saj mjaft e goditur e cila nuk merret me trafikun si problem i shoqërisë tonë por me viktimën, me gjendjen shpirtërore të saj, me familjet që kanë përjetuar nga afër.
Çfarë mesazhi do t’i jepni pjesës tjetër të shoqërisë, e cila i shfrytëzon këto viktima?
Dënimin. Ndërsa për vajzat (nuk duhet t’i gjykoni ato janë vetëm viktima)
Po ligjit çfarë do t’i kërkoni?
Duhet të kujdesen dhe të thonë fjalën e tyre.
A mendoni se do të ketë sukses kjo premierë?
Unë kam vënë në skenë 157 premiera dhe gruaja që ka qenë shoqja ime e punës, kur më pyeste se si do shkonte shfaqja, i përgjigjesha nuk e di pasi më ka shoqëruar një pasiguri deri në përfundimin e shfaqjes.
Projektet tuaja për të ardhme?
Kam një ftesë për në Mal të Zi për një pjesë në serbisht, dramë nga Aleksandra Bosniç. Është një dramë konteporane ku konvencioni është në plan të parë.

Çmimi më i madh janë duartrokitjet, ato vijnë prej zemre

Nëse ke zgjedhur Serafin Fankun si regjisor i një pjese të cilën do të realizosh në skenën e teatrit, je i sigurt drejt portës së suksesit. sepse ke zgjedhur përvojën e pasur të një profesionisti, ke zgjedhur qytetarinë e një shkodrani, ke zgjedhur pasionin që u përcillet brezave pa egoizëm, ke zgjedhur patriotin që vlerëson mesazhin edukativ të një pjese para mediokritetit dhe vulgaritetit të shpëlarë. Drama “Babai” e ka risjellë sërish pranë Teatrit Kombëtar regjisorin Serafin Fanku. Ashtu si në të gjitha veprat e tjera, me të cilat ai ka punuar me aq dashuri për t’i vënë skenë, edhe këtë herë duket qartë se suksesi që pati kjo dramë ishte i merituar.Ka qënë mesazhi, mendimet, idetë dhe problemet njëkohësisht bashkëkohore, por edhe aq të dhimbshme që e kanë ngacmuar thellë shpirtin e një regjisori, siç është Serafin Fanku. Ndjeshmëria aq e madhe që mbart brenda vetes ky Artist i Popullit nuk ka mënjanuar as këtë herë dëshirën e madhe për t’i përcjellë nëpërmjet kësaj drame shoqërisë tonë, plagën që ajo mbart prej kohësh. Ka arritur si në të gjitha veprat e tij ta godasë fuqishëm publikun. Ka vendosur me shumë mjeshtri mbi veprën e autorit Ruzhdi Pulaha atë ç’ka shpirti i tij e mban brenda vetes. Krijimtaria e tij ka shpalosur qartë mbi skenën e Teatrit Kombëtar vuajtjen, dhimbjen dhe përbuzjen që ka familja e një vajze të prostituar. Krejt natyrshëm ka vënë në skenë dhimbjen e një prindi, vuajtjen, e cila e shoqëron kur asgjë dhe askush nuk mund ti japë një zgjidhje për të ndihmuar vajzën e tij, arsyet që e çojnë këtë baba deri aty sa ai arrin dhe gjen një rrugë mohimi. Regjisori Fanku kërkon nëpërmjet kësaj drame autorët e vërtetë dhe përgjegjësit e këtij krimi. Ai kërkon të ushqejë tek publiku ndjenjën humane. Mbështetjen që duhet të japë çdo njëri prej nesh për një familje të atillë si tek subjekti i dramës “Babai”. Rikthimi i tij padyshim që do të sillte një sukses të tillë.
Cili ka qenë Serafin Fanku dhe cila ishte rruga që ndoqi për tu bërë një ndër regjisorët e lakmuar?
Para se të filloja Liceun Artistik, kam punuar në gjashtë profesione. Kam qenë ndihmës -magazinier, shkruajtës në Uzinën e Fermentimit të Duhanit në Shkodër, instruktor valleje në Shtëpinë e Oficerëve, valltar i Ansamblit të Shkodrës, instruktor valleje në Klubin e Rinisë, ku drejtor në atë kohë ishte Fadil Kraja. Gjatë kësaj kohe unë kam frekuentuar kursin e pikturës me piktor mjaft të talentuar dhe të dëgjuar të Shkodrës dhe për gjashtë vjet kam studiuar piano. Këto nuk më kanë bërë muzikant, por më kanë bërë të njoh muzikën dhe muzikantët e mëdhenj. Kurset që kam ndjekur më kanë ndihmuar duke e mbështetur me shumë baza punën time si regjisor. Më pas, erdha në Tiranë dhe fillova të ndiqja studimet në Liceun Artistik. Pas mbarimit të shkollës së mesme fitova bursën e UNESCO-s për regji të filmit në Akademinë e Arteve ne Çeki. Nuk arrita t’i përfundoj tërësisht, për shkak se u prishën marrëdhëniet tona më Çekinë. U ktheva sërish në Shqipëri dhe në Tiranë ndoqa Institutin e Lartë të Arteve në degën e aktrimit. Në këtë institut mbarova dhe vitin e katërt. Pasi përfundova studimet, më emëruan në Tiranë, e ishte Shkodra ajo që këmbënguli që unë të shkoja atje. Kam punuar aty si aktor. Më tej u specializova për regjisurë të teatrit. Teatri ka qenë regjisori dhe pedagogu im. Kam mësuar shumë nga pedagogu Kujtim Spahivogli, i cili jepte mësim për degën e regjisurës. Ndërkohë që kam qenë aktor, kam dhënë mësim në Institutin e Arteve. Njëkohësisht, këtu kam qenë udhëheqës artistik në kursin e parë dhe pedagog në kursin e katërt. Në kursin tim kam patur student si Pavlina Manin, Mirush Kabashin, Bujar Lakon, Ahmet Pashën e mjaft të tjerë, që për momentin emrat e disave mund të mos më kujtohen. Ne kemi mbështetur njëri-tjetrin gjatë gjithë kohës. Kam ndjerë sadisfaksion dhe kënaqësi të veçantë. Origjina ime është Përmeti, por unë kam lindur dhe jam rritur në Shkodër. Nga Shkodra kam marrë edukatën dhe kulturën. Qyteti i Shkodrës ka pasur njerëz që i kanë dhënë shumë artit shqiptar si Tonin Arapi, Çesk Zadeja, Tish Daia, Simon Gjoni, Ndrek Luca, Marie Logoreci, Pjetër Gjoka, që fatkeqësisht sot nuk janë më pranë nesh. Unë jam krenar që jam qytetar i një qyteti siç është Shkodra.
Cila është arsyeja që ju nxiti për të vënë në skenë dramën “Babai” të autorit Ruzhdi Pulaha?
Kjo është vepra e 158-të që unë vë në skenë. Drama më ka tërhequr dhe ngacmuar kryesisht për problemin që trajton. Ky problem është një plagë e madhe e shoqërisë tonë. Një plagë, e cila nuk i rëndon vetëm atyre që e mbartin mbi shpatulla, por rëndon mbi të tërë shoqërinë. Në këtë vepër më kanë ngacmuar mendimet edhe thurja artistike. Kjo dramë nuk trajton trafikimin e femrave vetëm si fenomen, por prek mjaft qartë dhe fuqishëm pasojat e këtij trafikimi dhe për mua kjo është më e rëndësishmja. Mbi të gjitha, është drama e atyre vajzave, e familjeve të tyre. Drama më e madhe është ajo e dhimbjeve që shkakton trafikimi, kjo plagë e madhe e shoqërisë tonë. Unë mendoj se kjo plagë i mundon, i rëndon dhe u dhemb të gjithëve. Nuk ka rëndësi se dikujt më pak apo dikujt tjetër më shumë. Kam dëshirë që shfaqja jonë të sjellë një mesazh dhe një thirrje shoqërisë, që ajo të mund ta ndajë viktimën nga krimineli, dhe kjo shoqëri të ndihmojë me të gjitha forcat e saj për rehabilitimin e këtyre njerëzve kur ata duan t’i rikthehen jetës normale. Dëshiroj që kjo shoqëri ta kuptojë mesazhin dhe të ndihmojë me kontributin e saj për rehabilitimin e familjeve këtyre vajzave, pasi ato ndihen të përbuzur nga “faji” që paska bërë vajza. Është mjaft e rëndësishme për të risjellë një jetë normale për këto familje. Një jetë larg përbuzjes dhe larg shpërfilljes për të jetuar atë jetë, që u takon për ta jetuar, por që të tjerët ia kanë mohuar. Duhet t’u hapim një hapësirë këtyre njerëzve për të rikuperuar atë kohë, e cila i ka lënë mbrapa në çdo drejtim të jetës.
Përveçse ju kemi parë si regjisor, ju keni shkruar edhe drama. Mund të përmendni disa prej tyre?
Paralelisht kam ndjekur edhe regjisurën, por kam shkruar edhe drama. Të kthehem në këtë drejtim më kanë shtyrë kërkesat e mia. Duke përjashtuar dramat e mia, kërkesa ime ka qenë gjithmonë se pa dramaturgjinë kombëtare nuk ka Teatër Kombëtar. Këto 15 vjetët e fundit unë kam qenë edhe dramaturg. Kam shkruar 19 drama, të cilat i kam vënë po unë në skenë dhe kemi marrë mjaft çmime në festivale mbarëkombëtare. Këto drama janë vënë në skenat e Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë. Ajo që më ka dhënë me shumë kënaqësi është se këto drama janë vlerësuar dhe njëkohësisht është vlerësuar edhe puna ime. Gjatë gjithë karrierës time kam trajtuar probleme që shqetësojnë shoqërinë tonë dhe që janë mbartur nga e kaluara. Me mbërritjen e këtyre problemeve në ditët tona, tashmë ato janë bërë tabu, kanë ngulur kthetrat e tyre dhe gërryejnë shpirtin e shoqërisë, familjeve dhe njerëzve të veçantë. Mund të përmend këtu dramën “Ç’murosja”, e cila mori Çmimin e Parë në Festivalin Mbarëkombëtar në Tiranë. Po me këtë çmim u vlerësua edhe vepra “Quo vadis”. Drama “Pse” mori Pllakën e Artë. Kjo dramë u bazua mbi veprën po me të njejtin titull të Sterio Spases. Shfaqja ka udhëtuar në shumë vende. Ajo është vënë në Tiranë, në teatrin e Shkupit, në atë të Shkodrës, të Fierit. Nuk mund të lë pa përmendur këtu edhe dramën “Darka e fundit”, të cilën e kam vënë edhe në Mal të Zi. Para katër vjetësh, vura në skenë një dramë me Teatrin Kombëtar të Malit të Zi, e titulluar “Urdhri i fundit”. Kjo ishte drama e një autoreje malazeze, Aleksandra Boksiç. Urdhri në këtë dramë simbolizonte medaljet. Shfaqja u ndoq nga shumë anëtarë të qeverisë dhe pasi ata e mirëpritën me shumë dashamirësi më ftuan në Beograd për të vënë edhe në skenën e tyre ndonjë dramë. Në atë kohë marrëdhëniet tona kanë qenë të atilla që unë nuk merrja guximin të shkoja.
Në fillimet e karrierës tuaj keni qenë edhe aktor. Si e keni ndjerë veten?
Gjatë kohës që unë kam regjisor njëkohësisht kam qenë edhe aktor. Kam luajtur në shumë filma dhe kam rreth 16 role. Kur e kam parë veten si aktor, nuk më ka pëlqyer. Nuk kam shkuar asnjëherë në kinema për të parë filmin, në të cilin kam luajtur rolin tim. Njerëzit i kanë pëlqyer filmat e mi, madje më kanë folur edhe me emrin e rolit që kam luajtur në ndonjë film. Për mua mjafton që publiku më ka pëlqyer dhe vlerësuar. Të gjithë rolet që kam interpretuar për mua kanë qenë dhimbje, mundim, emocione, dhe kënaqësi.
Çmimet janë një vlerësim, apo jo?
Natyrisht, është një matës i cilësisë së punës sonë. Jam vlerësuar me 21 çmime e tituj, por njeriu asnjëherë nuk ngopet me vlerësimet që i bëjnë. Në karrierën time jam nderuar me çmimet: “Artist i Popullit” dhe “Artist i Merituar”. Kam marrë 5 çmime radhazi “Aleksandër Moisiu”. Mbaj titullin “Simbol i Vlerave Humane”, i cili më është dhënë nga UÇK-ja dhe ky për mua është një vlerësim i veçantë, pa harruar “Çmimi i Mirënjohjes”. Në një karrierë kaq të gjatë sa kjo e imja, çmimet të shoqërojnë gjatë gjithë kohës. Ato janë një vlerësim për punën dhe një stimul për të ecur përpara me guxim më të madh tek vetvetja. Por çmimi më i madh janë duartrokitjet e dashamirëve të teatrit. Një sallë e mbushur plot, do të thotë respekt dhe vlerësim prej zemre.

Është prishur raporti i repertorit të huaj me atë shqiptar në teatrin tonë?
Çdo komb mburret me vlerat e tij. Për mua kjo është më e rëndësishmja. Nuk është e nevojshme që të bëhemi skllav të vlerave të huaja. Unë nuk mund të mohoj Shekspirin, Molierin, Pirandelon e mjaft të tjerë, ata ekzistojnë dhe kanë vlera botërore. Për një teatër që i vendos në skenë këto vepra është nder, por çdo komb duhet të mburret me vlerat e tij. Me këtë rast unë i bëj thirrje Ministrisë së Kulturës dhe gjithë atyre instancave që vijnë pas saj për tu kujdesur, ushqyer dramaturgët për të prodhuar vepra kombëtare me sa më shumë vlera, që ne të ngrihemi në nivelet e kombeve të tjera të zhvilluara. Ne e meritojmë të jemi në nivelin e tyre, sepse kombi ynë ka artistë dhe shkrimtarë të mrekullueshëm. Kjo kërkesë e brendshme e imja ka qenë e vazhdueshme, jo vetëm tani në këtë moshë, por edhe më përpara. Unë kam punuar me autorë të rinj dhe kam vënë në skenë dramat e para të tyre. Këtu mund të përmend dramën e parë të Fadil Krajës “ Fisheku në pajë”, komedinë “Këshilli i ndrikullave”, veprat e Albi Brahushajt, Stefan Çapalikut e mjaft të tjerëve. Këto drama janë vënë në skenë me përkrahje të plotë. Këtë e kam bërë vetëm për të përkrahur dramën kombëtare dhe për t’i stimuluar autorët e rinj të shkruajnë për të pasur sa më tepër drama të tilla. Ne nuk kemi mangësi të dramave si vepra të shkruara, por kemi mangësi në trajtimin e krijuesve të dramës. Ato duhen trajtuar në atë mënyrë siç trajtohen pjesë të tjera të artit duke u stimuluar dhe zhvilluar nëpërmjet konkurseve, siç vlerësohet romani, novela apo poezitë. Në këtë mënyrë duhet vlerësuar edhe drama. Për arsye pune unë kam udhëtuar shumë dhe bota që është jashtë kufijve tanë e trajtojnë dhe vlerësojnë dramën. Skena është leximi masiv i një vepre letrare që trajton problemet. Ajo është tribuna e hedhjes së mendimeve filozofike e morale. Dhe në fakt, kështu duhet të jetë dhe jo një vend ku njerëzit vetëm të qeshin. Vendet e tjera ashtu sikurse kanë veprat filozofike, poetike në të njëjtën mënyrë kanë edhe dramën. Pra ata bëjnë një vlerësim të njëjtë dhe paralel. Drama është një lexim masiv dhe kolektiv. Në një teatër, ajo mund të trajtohet në njëqind mënyra. Dhe ky trajtim është pjesë e regjisorit në bazë të pikëvështrimit që ai ka. Çdo pjesë përbërëse e dramës varet prej të gjithë komponentëve që e realizojnë, por gjithmonë dhe në fund të çdo drame mbetet vetëm mendimi që ka dashur të thotë autori. Ndaj themi se teatri është tribuna e hedhjes së mendimeve, e propagandës së ideve morale, etike, filozofike, të cilat nuk japin vetëm fizionominë e një kohës, por ai specifikon komponentët përbërës të një kohe të kaluar, madje dhe atë ç’ka do të sjellë perspektiva.
Si e shihni teatrin pas viteve ’90? Ka arritje pozitive në anën artistike?
Teatri pas viteve ’90 është çliruar nga konjukturat dhe trysnia politike, por kjo për teatrin nuk është gjithçka. Ai me organizimin zyrtar kaloi në disa kushte që janë të varura nga kushtet ekonomike të aktorëve. Nga shfaqjet e vëna në skenë u tha se 90% e të ardhurave u takojnë atyre. Atëherë aktorët vrapuan pas dramave që mbledhin spektatorin. Këto drama nuk janë aq të mira sa ta bëjnë teatrin skenë të edukimit filozofik dhe të mendimit. Spektatori vjen për të parë shfaqjen, për të qenë i qartë dhe të mësojë nga shfaqja duke e analizuar në parim të disa mesazheve dhe ideve që ajo na përcjell. Për mendimin tim ka pasur shumë shkarje në drejtim të teatrit. Nuk ka rëndësi sesa njerëz janë në sallë dhjetë apo njëqind, rëndësi ka që mesazhi të godasë në mendjen dhe në zemrat e njerëzve. Teatri nuk duhet të dëfrejë njerëzit me banalitete apo me komedi të kota, të pavlera. Teatri Kombëtar nuk duhet të jetë i tillë. Ai është përfaqësues i artit dhe kulturës tonë. Ne kemi artistë të mrekullueshëm dhe unë jam krenar që kam punuar me atë trupë të teatrit dhe jam munduar të krijoj me të familjen time të vogël të përkohshme. Kjo është një mënyrë e mirë që dramën ta sjellim në skenë me ato vlera që ka. Repertori i huaj ka edhe drama të mira, por edhe drama me vlera të kufizuara. Nuk duhet të vëmë në skenë çdo lloj drame, mjafton që ajo të nxisë spektatorin në bazë të disa ngacmimeve ordinere. Ne nga dramat e huaja duhet të marrim vlerat e tyre që janë të denja për tu vënë në skenën e teatrit tonë, por nuk duhet të harrojmë apo mënjanojmë dramën shqiptare. Është e mundur që kufizimet financiare ta çojnë regjisorin drejt zgjedhjes së një vepre me dy, tre apo katër personazhe, por problemi është se për çfarë i shërben ajo njerëzve, çfarë problemi ngre tek shoqëria? Kur vepra nuk ka një filozofi të plotë për mua është e kotë dhe nuk ndihmon në asgjë.
Çfarë roli luan regjisori tek drama?
Drama pa prezencën e regjisorit, nuk mund të vihet në skenë. Roli i tij varet nga bashkëpunimi dhe njëkohësisht edhe nga mirëkuptimi. Autori e shkruan veprën dhe ja beson atë një regjisori. Ky i fundit ka mendimin e tij dhe nuk mund që këto mendime të jenë të njëjta si nga këndvështrimi i autorit edhe nga ai i regjisorit për të trajtuar veprën. Vetëm mirëkuptimi i zgjidh të gjitha mospërputhjet që mund të ekzistojnë. Një vepër unë e shoh në një këndvështrim tërësisht ndryshe nga një regjisor tjetër. Pavarësisht nga ide të ndryshme që mund të sjellin mbi veprën regjisor të ndryshëm, mendimi i autorit është i pandryshueshëm. Autori mund të bëjë thirrje për dhjetë probleme apo për më pak, të cilat shqetësojnë kohën sot për t’i precizuar dhe vënë në dukje ato. Kryesorja është se kujt i bën thirrje mesazhi i tij. Ndërsa unë, si regjisor do të jap mbi atë mesazh të autorit mesazhin tim. Regjisori nuk është zbatues, por ai është krijues. Ai krijon mendimin personal që ka mbi dramën, kërkon një vizion të tijin për ta krijuar mbi shfaqjen. Pikërisht mbi këtë ai mbështet të gjithë krijimtarinë dhe punën me aktorët.
Pas një mungese 15-vjeçare jeni rikthyer sërish pranë Teatrit Kombëtar. Gjatë kësaj periudhe e keni ushtruar profesioni tuaj diku tjetër?
Për mua është një kënaqësi që jam kthyer sërish pas këtyre viteve në Teatrin Kombëtar, por gjatë kësaj periudhe kam qenë vazhdimisht i lidhur me profesionin tim si regjisor. Kam punuar me teatrot e Durrësit, Fierit, Gjakovës, Shkupit, Turqisë, me atë të Strugës. Kam kontribuar për krijimin e teatrit “Sofra” në Strugë. Nuk jam shkëputur unë, por nuk kanë pasur nevojë për mua. Tani që ata më ofruan diçka, unë erdha me kënaqësi. Kjo varet edhe ne se mua më pëlqen një vepër apo jo. Mund të më ofrohet edhe një vepër që unë nuk e gjej veten tek ajo. Kushdo vepër qoftë, nuk mund të them se është e keqe, sepse prapë ajo në fund mbetet vepër, por mund të them që ajo nuk përputhet me mua dhe nuk shoh asgjë që të më ngacmojë. Pikërisht, mbi një vepër të tillë, unë si regjisor nuk kam se çfarë të them dhe të shtoj mbi atë që ka thënë autori i saj. Tek drama” Babai” mua më pëlqeu kjo vepër dhe mesazhi që ajo transmeton. Dhimbja, plaga e shoqërisë që tregon kjo vepër më ngacmoi dhe u fut brenda meje. Tek çdo vepër ka disa fraza apo pjesë, të cilat mund të mos më pëlqejnë, por nuk janë një arsye madhore që unë mos të punoj me këtë vepër, pasi gjërat e vogla në bashkëpunim me autorin arrijnë të gjejnë një zgjidhje nga të dyja palët.. Kryesorja në çdo vepër që unë përzgjedh për të punuar është se unë të di se çfarë t’i them dhe t’i transmetoj publikut, pavarësisht nëse ata janë, apo jo dakord me mua. Unë dua që mendimin dhe shpirtin tim t’i vë tek çdo vepër që ngjis në skenë. Dua të vendos në skenë edhe kërkesat e mia si qytetar duke i vënë ato poshtë dramës në mënyrë që të jetë drama, e cila të eci mbi to.
Në të ardhmen do t’ju shohim sërish regjisor të ndonjë drame të re?
Dëshira është e madhe, por mundësitë janë të kufizuara.