Terra nullius - Roman nga Bajram Sefaj

23

Diçka e panjohur e kishte mbërthyer. Mbase është pak të quhej krizë. Ngjashëm me piktorët që kanë fazat e ngjyrave. Kur nga e kaltra, kalojnë në të kuqen, nga e kuqja në të zezën, ose provojnë të gjejnë ndonjë nuancë të veten origjinale, duke bërë përzierje të shumta. Duke hallakatur!
Në këtë fazë, në tehun e së cilës ishte tani, jo vetëm që nuk e kënaqte asnjë tekst i veti, por, për habi, as i të tjerëve, qoftë edhe i shkrimtarëve me famë botërore. Ndjenjë e pakuptueshme, aq më parë kur dihet se, po të lexonte të vetmen një fjali, të kujtdoqoftë, pushtohej nga zilia lakmitare dhe mbresa. Mrekullohej pse tjetri kish ditur të thurte, të gdhendte e të ndërtonte aq mrekullisht, një tekst të bukur. Ndërkaq tani, nuk kënaqej me asgjë, me asgjë. Fazë e një gjendjeje të çuditshme shpirtërore.
E tmerronin primitivizmi, provincializmi, narcisoizmi, prapambetja. Ishte shkapërderdhur pas ndjenjës se, për sajesa, sado të shkurtra letrare, lypsen ide të habitshme. Avangarde. Ekstravagante. Rebele. Kryeneçe... Pandehte se, për tekst të mirë e origjinal, ndër të tjera, lypsej të shpikej një lloj i ri shkronjash, madje! Të panjohura. Të zbulohej urgjentisht një tip e tog shkronjash të tjera, që, më asgjë, nuk ngjasojnë me të derisotmet.
Vetëm atëherë, sipas mendimit të tij, të krisur e rebel, do të mund të lindte diçka e re. Moderne. Bashkëkohore. (Ndërhyrje: vetëm e vetëm të mos jenë shkronja që ngjajnë me dhëmbët e bishave të rrezikshme, si tehe thikash. Me pamje të lemerishme, trishtuese. Me të tilla shkronja, i ishte pikur, nuk mund të sajohej qoftë edhe një fjali e vetme poetike, me idil paqësor brenda saj. Para sysh iu shfaqën shkronjat e teksteve që pa në ëndrrën e parë).
Krahas shkronjave, për shkrim të suksesshëm, proze a poezie, sipas mendimit të tij, duhej shpikur edhe fjalë të reja. Të papërdorura. Jo të keqpërdorura. Nga askush. Fjalë që nuk janë të vjetruara. Të zhvatura... Të përlyera. Fjalët që sot janë në përdorim, në qarkullim e në dispozicion të përditshëm, i ngjanin të papërdorshme. Të përtypura. Të harxhuara. Të moçme. Arkaike. Pa asnjë të re. (Depot me fjalë të mykura, një pjesë e hapësirës se tyre, duhej të liroheshin, të pastroheshin nga to, e, në vend të tyre, të vendoseshin fjalë të reja, të freskëta, të ëmbla... Sa bukur!). Hamendej se me fondin ekzistues të fjalëve, nuk mund të arnohej e të nxirrej në dritë asnjë hartim paksa më i stërholluar dhe i ndërlikuar, kompleks dhe i kombinuar. E brente droja e përsëritjes. Ishte, pra, midis fushëbetejës se fjalëve. (Ndreut i lindi ideja, mbase e jashtëzakonshme dhe e paimagjinueshme, ngutshëm e urgjentisht, të zbulohej një makinë për pastrimin e fjalëve. Ashtu siç është makina për pastrimin e petkave, e enëve e të tjera, shtëpiake. Njëmend, pse të mos ketë edhe një fjalë-larëse, një mendje-larëse..., njëmend). Kësisoj, do të shmangej vendnumërimi. Stacionimi. Ndalja. Si puna e ujit që nuk lëviz...
Kjo, pa dyshim, sipas bindjes së paluhatshme të tij, do të mundësonte ikjen nga ngjashmëria, nga përsëritja e vetvetes, në radhë të parë, por edhe nga huazimet, nga kuzhinat e të tjerëve, “gjellëve” të gatshme e bajate të të tjerëve! Praktika e përditshme e huazimit nga të tjerët, e dërrmonte, e bezdiste dhe e çrregullonte të tërin. Tashmë ishte dërrmuar, bezdisur dhe çekuilibruar i tëri. Kishte humbur drejtpeshimin...
Qëllimshëm, me vetëdije të plotë, provonte të përdorë fjalë të rralla, çfarëdo fjalësh, qoftë edhe atëherë kur nuk e kishin as vaktin, as vendin, aty ku viheshin. Bëhej shkrumb të shkruante pastër. Papërlyer. Pa modele para vetes. Këtë e krahasonte me shkuarjen në dasmë me matraxhon të huaj! )Dilemë: Ndreu, nuk ishte i sigurt nëse fjala matraxhone kishte vendin pikërisht këtu! Por, ja se iu gjend aty pranë, në këndin e qetë të kujtesës(.
E bezdiste e vërteta pse në letërsi përvijohej gjithë ajo etikë e rreme, gjithë ai moralizim, propagandë, gjithë ajo pastri, deri në sterilitet, e gjuhës dhe ngushtim i lirisë së të shprehurit lirshëm. Nuk ishte as agjitprop, as propagandues, për përdorim të gjuhës së shthurur, kurrsesi. Ishte kundër gjuhës së tkurrur, varfërisë, deri në atë masë saqë shkrimtari, apo akëcili rrëfyes, të binte në pikë të hallit për të kallëzuar një ngjarje, për të përshkruar një pamje a skenë, ndër më të zakonshmet. Mahnitej, mbushej shend e dritë, kur e merrte si zbulim të vetin, që aq shpesh e përsëriste: akëcila pamje a dukuri, ka fjalorin e vetë gjegjës, të përshtatshëm. Përkatës. Pamja a ngjarja e shëmtuar, nuk mund të përshkruhet me fjalë të bukura poetike. Në një skenë tmerri, katastrofe, tërmeti, vërshime... vrasjeje apo qërimi hesapesh, mes dy bandash a klanesh të gjakësuara, rrëfyesi, qoftë pra edhe shkrimtar i shquar, nuk ka si të mos e përmendë gjakun, bie fjala, në sajimin e tij, sado ambicioz dhe artistik të jetë. Nëse aty, para syve të tij, njeriu në hall, kthehet më fytyrë nga muri, nxjerr “xhepit” zhanglën dhe urinon, nuk është qare pa thënë se ai bënte shurrën, aty. Kurrsesi nuk mund të thuhet se mbillte a bënte lule erëmira! (Ndërhyrje: gjersa merrej me shurra e kaka, e rroku një siklet i papërmbajtur i të dyjave përnjëherësh. Kur u rehatua mbi filxhan të WC-së, në mendje iu përftua ngjarja zulmëmadhe që, ato ditë, e përcollën të gjitha agjencitë e lajmeve dhe të mjeteve të informimit publik, elektronike dhe shtypi i shkruar).
Një grua e ditëve të fundit të shtatzënisë, teksa udhëtonte me tren, në rrugë të gjatë, atje diku në Indinë e madhe, beftë e pa e papritmas, e rrokin dhimbjet e lindjes. )Theks: sa fjalë e bukur kjo shqipe, shtat- zënë, shqiptoje edhe një herë, zëne bukurinë e saj!(. Mbështjellë dhimbjesh e paniku, e gjora mësyn derën e tualetit dhe, me të linjtat nën këmbë, në filxhanin e VëCë-së e lind fëmijën! )Hamendje: mund të merret me mend se nga dhimbjet e mëdha, të ketë kafshuar çfarëdo qe i është gjendur pranë, qoftë edhe gjësend të metaltë, për të mbytur klithmat e dhimbjes, pa i shkuar ndër mend fare se ai çast i lindjes së fëmijës së saj, përnjëherësh, se ajo lindje e jashtëzakonshme direkt hynte në histori. Për faktin sensacional, gati të pabesueshëm dhe të paimagjinueshëm, ngase fëmija i porsalindur rrëshqet, përbirohet përmes gypit të filxhanit të fëlliqur të vecesë dhe flaket fill e nën tren: Bie aty midis rrotash në fugim! Pas pak çastesh heroina e ngjarjes së pabesueshme, lajmëron së çfarë i kishte ndodhur ndërkohë. Treni ndalon shpejt dhe plot alarm. Përgjegjësit e trenit, bashkë me policë dhe udhëtarë të shqetësuar, turren me vrap, në anë të kundër të ecjes së trenit. Çfarë të shohin: të pabesueshmen, të paimagjinueshmen, bashkë! Mrekullinë e mrekullive!
Midis shinave të hekurudhës, shëndoshë e rehat, gjejnë fëmijën e lindjes së jashtëzakonshme, që tronditi opinionin botëror. Shpëtimi i fëmijës nga vdekja e sigurt, pa asnjë lëndim serioz, ishte kurora e këtij sensacioni!
Çfarë emri t’i ngjitej dhe si të pagëzohej kjo?
Lindje e zogut të hekurudhës!
Ndoshta?
)Pavarësisht çfarë mendojnë pronarët e atij treni të udhëve të gjata, atje në Indinë e mistershme, Ndreu ngreh këto dy propozime: fëmija i kësaj lindje sensacionale që quhet me emrin Tren , e dyta, kurrë, sa të është jeta jetë të mos paguaj biletë treni, në asnjë relacion, të shkurtët e të gjatë, rrugëve të hekurta, kudo në botë! Qoftë edhe në shtegun hekurudhor Fushë e Mjellmave- Pejë, në shtetin e Kosovës).

24

Gjumi torturues e kishte përplasur në bregun (e pikëllimit) të një lumi vërshues. Si të mbijetuar të një katastrofe spektakolare. Lumi kishte qëlluar i shëmtuar, i ndotur. Sipër valëve fluturonin bishta minjsh, qafa e kafka shtazësh dhe egërsirash mali, gjarpërinj e hardhuca, korba të zinj dhe gjithfarë shpezësh e gjallesash të tjera, përzier me rrënjë barishtesh bjeshke, nga gjiri i së cilës buronte e zhdirgjej teposhtë ai lumë i turbulluar. Mbi valët e të cilit, i gjori, ishte rrotulluar si qengji në hell. Në odisenë e asaj nate, i ishte shfaqur kolonë ëndrrash të përziera, që nuk ishin si të gjitha të mëparshme. Sa të jashtëzakonshme e halucinante që ishin. (Ndërhyrje: Për Ndreun, gjëja më e logjikshme ishte që të mos ngjiste armët fare. Të mos provonte të shkruante asnjë fjalë, asnjë fjali, asnjë rresht. Këtë shteg hapësire ta linte bosh, të pastër e të virgjër, pa e ndotur me asnjë lloj rrëfimi e trilli. Të zi. Mbështjellë me vello të zi katran. Por, ja se këmbëngulja e tij ishte çudibërëse, mbinjerëzore. Në fakt, ky ishte shembulli më i mirë, më ilustrativ, më domethënës dhe argumentuar i asaj që e që diku më lartë: se secila pamje, se secili akt, secila ngjarje,se... ka fjalorin e vet!).
Gjithnjë përpëlitej mbi valët e mëdyshjes: Të hidhte heshtën e të dorëzohej!
Sëmundja, ethet e vdekjes, temperatura e lartë, dhimbja e shpirtit, lëndimi i zemrës..., dhe një varg tjetër i gjatë të papriturash, i dilnin në pritë dhe nuk linin të qetë. Nuk e lejonin të ndërronte hap lirisht. I lindi ideja origjinale se, po t’i nënshtroheshin testimit apo analizës laboratorike, në tekstet letrare, të shkruara deri tani, natyrisht se, në shumicën syresh, do të dilnin në pah premisa sëmundjesh apo çrregullimesh shpirtërore të autorëve të tyre. Gjëja më e dashur dhe më e pakompensuar iu duk, në atë çast, një eksperiment i mundshëm mbi tekstin e tij. Imagjinoi që teksti të shtrohej mbi një çarçaf të bardhë, të ngjyrosur trash. Si në reliev. Një mamut indigo (çivit) papier! Të shtrohet mbi tekst. (Si dentisti që detyron pacientin të gicë (kafshojë) letrën e indigos për të gjetur defektin midis gecëve, dhëmbëve ”kundërshtarë”!). Ngjyra do të nxirrte në pah gjendjen shpirtërore, mendore dhe fizike të autorit. Nëse mbi atë mozaik, do të mbizotëronte ngjyra e zezë, atëherë del se teksti është shkruar për ngut, nën presion të kohës. Të dhimbjes a mungesës së gjumit. Të ushqimit. Të pijes. Të dashurisë. Të mirëkuptimit. Të idesë. Të etjes. Të kokëdhimbjes. Të temperaturës së lartë. Të etheve. Të epshit. Dëshirës për një loje shah. Për tokje gote me mikun. Etjes për shtratin shtruar plot seks...! Në pjesë tekstesh të shkruara nën presionin e gjendjeve të tilla, ngelin gjurmë hallakatjeje, destabilizimi e të tjera, në krahasim me pjesët e shkruara, pa nguti, pa përvëlim, pa zjarr, pa shqetësim, pa depresion, në rehati dhe qetësi të qëndrueshme, relativisht. Shkrimi, pas natës me gjumë të rehatshëm, pas seksit të mirë, plot imagjinatë, dribling e akrobatikë, pas racionit të shijshëm të mëngjesit me një filxhan kafe, dallon shumë prej tekstit të shkruar, pas gjumit të keq, pas natës së gjatë e të pa seks, fare. Në të tilla raste, teksti thuret keq. Del i trishtueshëm! Nuk del kurrfarë, hiç. (Ndërhyje: në këtë çast dhimbjeje e shqetësimi, derisa meditonte, shprishte e degëzonte realitetin banal, Ndreut ndër mend i erdhi thënia, që paksa binte ndesh me meditimin e tij, por që, megjithatë, ishte e ndritur, e atij që tha se “vetëm brenga krijon veprën e madhe artistike”).
Pse?
Në fund të gjithë kësaj vuri a nguli, një pse të madhe dhe vazhdoi rrugën....

25

Rrugë mijëvjeçare. Pa pikënisje. Pa pikëpjekje!
Çuditërisht!
Sa herë vente kokën mbi jastëk, kur niste gjumin e natës, ose binte sall për pushimin e pasdrekes, në mend i dyndeshin ide të mëdha, të ndritshme, origjinale dhe të papërsëritshme, mund të thuhet. Ndodhte të hartonte pjesë të tilla tekstesh, që, po të viheshin në letër, aty për aty, do të dilnin të mira, të përparuara, origjinale dhe të papara. Kjo i ngjallte shpresë. E forconte. Ia mbushte bateritë. Mezi priste t’i afrohej kompjuterit.
Kështu ndodhi edhe këtë radhë. Vijë drite, të ditës se mërkurë, njëzet e gashtë mars...
Gjatë natës, kur turbullirat e kishin pushtuar nga të gjitha anët, gjumi i trembur, nuk i kthehej më në sy, nuk i ndihmonte as numërimi i qengjave të bardhë, as kurrgjë hiç, në mendje i erdhën mendime të tilla, formulime të papritura. Shpejt i humbën. Iu trembën. I tretën, si tis i hollë bore kundrejt rrezeve të pingulta të diellit përvëlues. Kështu i ndodhte sa herë ngulitej e përqendrohej mbi ndonjë gjetje, në formulimin dhe strukturimin e asaj gjetjeje, për të cilën gëzohej si ta gjente sendin më të shtrenjtë në jetë, rrihte gjoks se nuk do ta harrojë kurrë, për jetë e mot. Kur zbardhte dita e re, në rradaken e tij bosh, nuk ngelte asgjë. Tangall! Kjo e soste krejt, të gjorin. E demoralizonte, shumë. E bënte të palumtur. Shkrumb. I sillte vuajtje të padurueshme...
Ah, ajo ikje fluturash. Pëllumbash të bardhë. Ky numrin i kotë i qengjave të bardhë...
Nga iknin, ku shkonin dhe pse tretnin? Thefshin qafën e mos u kthefshin më, në kafazin e mendjes së tij! Kështu, (si u ngjan shkrimtarëve të tjerë?), i ndodhte Ndreut. Paralelisht shkruante dy tekste. Njëherësh. Atë që thurte, në mendje, gjatë pagjumësisë dhe, atë tjetrin, në faqen e parë të monitorit!.
Këto ishin dy tekste të largëta mesjete, mes vete. Nuk kishin lidhje me njëri-tjetrin. Teksti që mbillej në letër, nuk ishte as zero për qind i ngat, me atë që projektonte dhe e bluante në mendje, gjersa ishte i shtrirë në shtrat, symbyllur, i mbuluar me terr. (Ndërhyrje: Shkrimtarëve të tjerë, bloi ai, sigurisht se nuk u ndodh një gjë e tillë. Janë të hollë, të mprehtë. Të vëmendshëm. Nuk i besojnë rradakes. Çdo gjë, qoftë edhe imtësi më e imët, e shënojnë në fletë letre. E hedhin të zezën mbi të bardhën. Shënimin e ruajtur, e vënë aty ku e do rasti. Kështu veprojnë ata që kanë mëndët në kokë. Të kujdesshmit. Ata që e dinë se letra mban mend më mirë: e zeza mbi të bardhën).

26

Në çastin pa emër, i erdhi në mend ideja e habitshme, sprova të bënte regjistrin se çfarë i mungon letërsisë shqipe, posaçërisht. Për të qenë e mirë, joshëse, e pëlqyer dhe e lexuar me ëndje, nga masat e gjera popullore. Duke mos qenë në gjendje të volitshme që këtë punë ta bëjë më mirë seç e kishte bërë njëherë më parë, me keqardhje, në vijim, riprodhoi një shkrim, që, kushedi kurë, në çfarë rrethanash, e pat hedhur në letër. (Ndërhyrje: ku është, ku mbeti dhe ku treti kushtrimi, pohuar me gojën plot, se nuk do të ripërtypë asgjë nga ato që janë thënë një herë, sado që jenë origjinale).
Pse riprodhon, si për inat, tekstin në vazhdim, do të shihet në fund. Deri atëherë, ndihmë! Shpëtim!
Me dekreshencë (muzgu), kishte kërcitur: pse në letërsinë tonë nuk ka...?
Në cepat e një teksti të gjatë, në përpjekje të ngratë letrare, të një të afërmi, në sprovën e pafat të krijimit të një dorëshkrimi të gjatë, të një romani dosido, kishte shënuar vërejtjet, pa dertin e sistemimit, të krahishtimit, të vënies në rrjedhë kalkulim logjik, por, ashtu, spontanisht e instinktivisht, siç i kishin ardhur në mendje: pamjet, skenat, objektet, mjediset, visoret..., përshkrimet e të tjera e të tjera, që i mungojnë letërsisë sonë. Duke vështruar problemin në plan të gjerë. Në makroplan, pra!
Njëmend, pse letërsia jonë, nuk ka...?
Nuk ka kështjella të bardha, të mëdha e solemne. Me shumë kthina e sallone. Me platforma vallëzimi. Me shumë të ftuar në gazmend. Personalitete. Njerëz të famshëm dhe të njohur botërisht. Të veshur e të mbathur mirë, që u kanë hije dhe u rrinë mirë cilindrat në kokë. Pse nuk ka gra, zonja e zonjusha, veshur me të bardha, kur fustanet u shkojnë trinë, pas thembrave. Kur oborrtarët, shërbyesit, kamerierët, gjellëbërësit, kuzhinierët, mjeshtrit e koktej-partive, orkestrat numerike, dirigjenti vetë, janë të veshur me të bardha. Me këmishë të bardha. Me kravata flutur. Me xhaketa e mansheta...!
Pse në letërsinë tonë nuk ka muzikë-hole. Palestra..., plazhe të mëdha bregdetesh, bregliqenesh..., jehonë muzike klasike të mjeshtërve të mëdhenj, pse nuk janë rebelë, siç janë tingujt e muzikës së lehtë argëtuese, të xhazit vetë, të melodive te lehta, të operës, të operetës, të baletit, të muzikës skenike, përgjithësisht..., pse në letërsinë tonë nuk ka stinë verash të nxehta, me pije shumë, të freskëta, të forta që “zbuten” me akull, në letërsinë tonë nuk ka livadhe të gjera “shtruar” me bar të rruar anglez e lule erëmira shumëngjyrëshe përreth, me fusha tenisi, golfi, me lojtarë të veshur me të bardha dhe kasketa të llojeve dhe stileve të ndryshmet nuk ka..., hotele të mëdha, me pishina, me hamame, me pista e podiume sfilatash të modës së lartë, për stinët që vijnë, pse nuk ka manekine e manekinë shumë..., pse letërsia jonë është aq e kursyer, dorështrënguar dhe e ngurtë në pamje të lira, të gëzueshme, të hareshme, të shoqëruara me muzikë gjegjëse...
Pse?
(Ndërhyrje: të vjen të pëlcasësh, kur lexon tërë prodhimtarinë tonë letrare të realizuar, me dekada e dekada, kur në të nuk gjen, qoftë me një rast të vetëm, si ky që, në origjinal, në gjuhën që është shkruar, riprodhohet. “Elle a quand même décroisé les jambes tout en parlant et comme par inadvertance, se qui fait qu’on voit son sexe, les lèvre roses de la vulve légèrement écartées sur un petit clitoris dardé”. “Un bijou rose et noir”, se dit Fabrice, songeant a Baudelaire, tout aussi amoureux que lui de la forme féminine...”. Ky fragment i shkurtër, shkëputet shtyrë inercie dhe frike, trashëguar dhe ngulitur nga vetëcensura e letërsisë së censuruar gjithmonë, prej gjithkujt! S’prish punë që nuk përkthehet ky fragment, ngase theksi është vetëm në një fjalë: v u l v e! Kuptimin në gjuhën shqipe të kësaj fjale e gjejmë në faqen 1158, shtylla e dytë, vulve (vylv) f. Vulvë (organet gjinore të jashtme të femrës). Vetëm kaq. Me vetëm kaq shlyhet borxhi ndaj domethënies së kësaj fjale. Në fjalorin voluminoz frëngjisht-shqip, të V. Kokonës! Kurse në faqet 515/516 të “Dictionaire des Synonymes”, në gjuhën frënge, përbri kësaj fjale, këtij termi, këtij nocioni, janë shënuar 252 sinonime, madje!).
Pse, njëmend, në letërsinë tonë (vazhdon rrugë e gjëmës vajtuese!), nuk ka parqe të mëdha, me lloj-lloj drurësh, me liqene mjellmash përreth, me aeroporte të zhurmshme. Taksitë, në letërsinë tonë, ku janë ato? Ballot. Ahengjet...!
Pse në letërsinë tonë nuk ka festivale spektakolare, të filmit, të teatrit e festa të tjera muzikore e letrare. (Shtim: festë e valë, prej nga nxirret gjeneza e fjalës festival! Kjo fjalë në rrënjën, në trungun e saj e ka një fest(ë)...!).
Pse në letërsinë tonë nuk ka olimpiada, verore e dimërore, lojëra olimpike, nuk ka patinazh, rrëshqitje artistike, në piruete. Nuk ka botëror futbolli. “Le chocolat chaud”, nuk ka. Muaj mjalti, udhëtime me avionë, me trena komodë, kryqëzime me anije superluksoze. Pse në letërsinë tonë nuk ka automjete e makina udhëtimi, pse nuk ka gëzime dashurish skandaloze, me djersë, ulërima e britma ekstaze në shtrat, në dhomën kthyer me dritare nga deti a liqeni, nga maja e lartë e bjeshkës mbuluar me borë. Ku janë hipodromet në letërsinë tonë, me lojërat e bastit. Revytë automobilistike...! Pse në letërsinë tonë nuk ka krose e moto-krose. Nuk ka banja e dushe të vrullshme. Pishina, zhakuzi ... Festa të vjeljes së rrushit e të verës së parë, të porsaardhur. Pse nuk ka shtëpi publike, klube të natës, shërbime manikyri e pedikeri. Banja të specializuara për masazh dhe fërkim... Pse nuk ka aq (shumë) incest, me përjashtime të vogla, nuk ka homoseksualizëm, nuk ka pedofili, zoofili, nekrofili e të tjera devijime, thua se ishim të kursyer syresh! Pse nuk ka lot gëzimi, e, në anën tjetër, ka aq shumë lot hidhërimi, pikëllimi... Pse në letërsinë tonë mungojnë bizhuteritë, stolitë, orët e shtrenjta, margaritarët, unaza e qafore, byzylykë, vëthë të qëndisur me diamante e gurë të tjerë të çmuar...!
Pse në letërsinë tonë mungojnë temat e vogla, tokësore, njerëzore, të përditshme. Pse nuk ka fundjavë, kur bashkëshortet përcillen në pushim e këndellje, me uratën: “faleminderit që do të kthehesh, nëse kthehesh!”. Pse letërsisë sonë i mungojnë udhëtimet verore, kur sjellin me vete aq shumë të papritura dhe befasi. Nuk ka piknik. Nuk ka shtëpi bixhozi, shtëpi publike (me përjashtim të shtëpive publike televizive!). Nuk ka spektakle televizive. Nuk ka filma erotikë, pornografikë. Nuk ka përurime të bujshme të librit dhe të veprave të tjera artistike. Në letërsinë tonë nuk ka yje të ekranit të madh, as atij të vogël. Nuk ka pena të arta. “Pulitzer”, as çmime të tjera kombëtare për gazetari e publicistikë. Pse në letërsinë tonë nuk ka galeri artesh, me rrëmujën e vjedhjeve të pikturave dhe veprave të tjera, vlerën e të cilave s’mund ta matë asnjë çmim i marrë me mend. Nuk ka ankande publike. Nuk ka muze. Akademi. Konservatore. Institute të larta shkencore gjurmuese, hulumtuese. Nuk ka muze njeriu – “Le Musée de l’homme”. Nuk ka koleksionues të pasionuar. Në letërsinë tonë nuk ka striptiz. Nuk ka fishekzjarrë. As frak e kostume solemne. Nuk ka kuzhina të mëdha, me gatime të specialiteteve të shumta. Me fruta deti, me gjellë e paragjellë. Në letërsinë tonë nuk figuron emri i asnjë kulinari, i asnjë gastronomi. (Ndërkallje: Pse nuk janë shumë nga to në letërsinë tonë, edhe mund të arsyetohen disi, ngaqë na munguan dhe në jetë. Mirëpo, si të arsyetohet fakti që letërsisë sonë i mungojnë dy fushat më strategjike që i njeh bota: tryeza dhe shtrati!).
As varre. As varrime solemne nuk ka, pos zhvarrime e rivarrime, medet..! (Kujtesë: njeriu i mençur, i arsimuar dhe shumë i kultivuar, kur kishte marrë mundin dhe i kishte rënë në fund leximit të kësaj gjëme, për këto dhe shumë të tjera që i mungojnë letërsisë sonë, me germa të mëdha, kishte shënuar vetëm këtë fjali: “Letërsisë sonë i mungon j e t a!”).
Letërsisë sonë i mungon jeta. A nuk mjafton vetëm kaq?!

27

Dhimbje e pashërueshme. Kur një letërsie të tërë i mungon jeta me pamjet e saj shumëngjyrëshe. Multikoloriteti. Me këtë është thënë e tëra. Kur letërsisë i mungon jeta. Vrulli i saj. Impulset. Dashuritë. Pamjet solemne. Ahengjet. Gëzimet solemne. Visoret ndër më të ndryshme. Jeta, pra, në pamjet e saj të panumërta. Pikërisht kjo ishte plaga e pashërueshme në shpirtin e tij të lënduar. Për aq shumë mungesa. Prandaj, qysh me kohë ishte mbërthyer pas idesë, që ndoshta kurrë nuk do t’ia shihte shkëlqimin e kurorëzimit. Të shkruante një sajesë letrare, çfarëdoqoftë, vetëm e vetëm të jetë ndryshe nga kjo që e kemi.
Ideja bazike, fondamentale, ishte të shkruhej një libër i madh, me shumë fletë, me faqe të papërshkëllira nga pamje të shëmtuara. Që nuk flet për luftëra. Masakra. Hasmëri. Në mikro, as në makroplan. Idealizonte e synonte një libër të bardhë. Pa hije e hijesi të zeza. Pa kob. Pa varfëri, në asnjë pamje të shfaqjes së saj. Pa robëri. Pa stinë të mërzitshme mbi Olimp. Pa...
Një tjetër libër. Të pashkruar e të panjohur gjer tani. Libër me liri. Me plot motive me diell. Me ngjyra pranverore. Me cicërima zogjsh e këngë bilbilash. Me...
Kishte harxhuar shumë kohë pas gjetjes së një emri, titulli, sa më të përshtatshëm. Sa më gjithëpërfshirës, me të cilin do të emërtonte librin, nga faqet e të cilit do të pikonin vetëm fjalë të ëmbla. Që shërojnë plagët e trupit dhe të zemrës. (Ndërhyrje: gjersa po shënonte fjalën zëmër, Ndreut i erdhi në mendje gazmorja gjeniale, që nuk mplaket kurrë. Një djalosh i vardiset, pa pushin e pa mbarim, një goce të bukur. Gjithnjë duke iu sjellë rreth e rrotull zemre. Zëmër, ma fal zemrën, e kështu me radhë. Për ta shmangur këmbënguljen e tij, pa e lënduar as fyer, me mirësjellje, i thotë: eh, ç’t’i besh, kur zemrën tani ia kam falur një tjetri. Pa një, pa dy, çuni ia kthen: besoj se në trup, pos zemrës, ke edhe organe të tjera. Goca skuqet. Mbyll sytë e shkruar dhe fytyrën e mbulon me duart e djersitura shqetësimi, përzier me marre).
Librin e tij të ardhshëm, së pari e pagëzoi “Prozë pa pozë”! Një shenjë kohe kishte qëndruar pranë këtij titulli, duke iu gëzuar bukurisë, origjinalitetit dhe autenticitetit të tij. E donte shumë. Siç duhet emri i fëmijës së parë. Ia hante mendja se do të qiste në letër, vërtet, një prozë pa pozë. Pa manire, pa korniza e prosedé të njohur e të pamjelë dhe maksimalisht të mykura. Mijëra herë deri me tash. Me kalimin e kohës, pa se hesapi nuk ia qiste ashtu siç kishte llogaritur. Nuk bënte asgjë tjetër, pos që në letër hidhte një tekst, për asnjë metelik ndryshe, pos përkatësisë gjinore. Mezi hoqi dorë nga ky titull, që, në fillim, e mbushte gëzim dhe entuziazëm. Kur e konsideronte gjetje të mirë. E çmonte si yll tregues, që do të shkonte pas dritës së tij. Për një kohë të shkurtër fare, iu ngjit në bisht titullit Ndryshe, kur kujtonte dhe besonte se, megjithatë, është duke qitur në letër një diçka ndryshe nga tekstet e tjera, të vetat dhe të të tjerëve. Shumë shpejt pa se, edhe kjo, nuk është tjetër, pos një lajthitje e kurrgjë tjetër. Hoqi dorë nga ky titull, që në fillim i ngjau po aq i dashur dhe i qëlluar, si i pari. Prozë pa emër! Brohoriti me gëzim Nderu, duke pandehur se, me në fund, kishte gjetur emrin më të përshtatshëm, për prozën e vet në ndërtim. Ngase nuk i avitej asnjë zhanri të prozës, të njohur deri më sot. E lexoi dhe rilexoi disa herë më radhë tekstin e rrahur në kompjuter, deri këtu, në këtë fazë kritike, pa se nuk kishte bërë gjë prej gjëje. Kishte rrëfyer ëndrra. Trishtuese dhe të papamëshirshme, siç ishin. Ëndrra pa mbarim. Eureka! – bërtiti me gëzim! Andrallat e Ndreut, do ta quaj librin. Këtë titull e bleu si definitiv, si të përmotshëm, si përfundimtar. Por, jo. As ky ngazëllim vullkanik titulli dergjë, nuk zgjati shumë.
Terra nullius, terra nullius!!!- i thirri vetmisë.
Do të jetë emri i librit tij. Por edhe ky titull mbase do të shkrihet e tretet para vështrimit mavi të recensuesve, sado që Ndreu të përjargët e të bëj be së kjo është dashuria e fundit e tij, me shpjegimin dhe kripjen në bë: zoti me vraftë në ditsha me tamam se çfarë do të thotë, në fakt, terra nullius. (Recensues, bëhuni zemërgjerë, të mirë e bujarë, tolerantë e ma plotësoni këtë dëshirë. Besoj se jemi të pajtimit se toka (bota) nuk është e askujt, aq më pak e shkrimtarëve. Zoti ju bekoftë për këtë riskë mirësie!). Mbetet të shihet si do të përfundojë tërë ky kalvar dhe çfarë finaleje do të ketë!
Në këtë çast hyjnor, kur, edhe një herë, për kushedi të satën herë, ishte para dilemës: t’i paraqitej a jo, publikut lexues dhe, me pak fjalë, të dilte para vështrimit kritik të tij, a jo! E la për njëherë tjetër. Pas kësaj lëngate aventureske, me nxitim zuri labirintin e testit, duke provuar që të zinte penjtë e tij, sado të ngatërruar që ishin. Si në ëndërr të këndshme, bënte llogari dhe projektonte një libër të madh e të trashë, deng me ngjarje të mira e të hareshme. Me dasma të mëdha e solemne. Me të gjitha ato që i kishte vënë në regjistrin e gjatë të gjërave, që letërsisë sonë i mungojnë, mjerisht. Me këtë ide, me ketë flakë në gji, ishte nisur drejt realizimit të këtij projekti. E në realitet, asgjë prej gjëje.
Shterpësi!
Puna e filluar, me entuziazëm, e shihte mirë, i rrëshqiste duarsh dhe rrënohej nën këmbë.
Sharronte, gjithnjë e më thellë, në gërmadha ankthi e makthi të hidhur, që nuk i dihet medikamenti i shërimi.
Asgjë. Shkretëtirë...!
Kur tullat e ngrehinës, nisën të shembeshin dhe t’i binin mbi kokë, eureka, e gjeta, e zbulova, - i tha vetes dhe me vrull u shkoq nga pushteti i ëndrrës (mashtruese) e shtrojë-mbulojës.
E zbulova! – përsëriti dhe piu një tas ujë të ftohtë rubineti. Në shenjë gëzimi për zbulimin e çelësit. Harroi të merrte racionin e mëngjesit të medikamenteve, bashkë me gjilpërat e insulinës!
Duke gjerbur kafenë (sheqerosur me sakarinë), në një copë letër, që iu gjend pranë, të zezën mbi të bardhë, shënoi idenë e artë, që të mos i ikte, të mos i fluturonte në pakthim!
Ja, ideja:
Të ftojë e të grumbullojë rreth një tryeze, sa më shumë njerëz që, me punë vullnetare, t’i japin ndihmë në përgatitjen e librit, ta shkruajë bashkërisht me ta, kolektivisht!
Në këtë mënyre origjinale, të konstruktit ideal të saj, do të dilte një prozë e mirë. Më e realizuara në letërsinë botërore!
Secili pjesëmarrës në realizimin e këtij projekti, origjinal dhe të panjohur, do të qesë në letër fragmentin më të realizuar, që për subjekt do të ketë njërën nga ato pamje që, përnjëmend, tradicionalisht, i mungojnë letërsisë tonë. Në këtë mënyrë do të dalë një libër i arrirë dhe i rrallë. Brenda kapakëve të tij, do të zënë vend rrëfimet më të bukura të gjërave, ndodhive më të dashura që ka jeta.
Libri i veçantë, i jashtëzakonshëm, i një grupi të trashë autorësh, do të botohej në miliona ekzemplarë. Do të përkthej në të gjitha gjuhët që fliten e shkruhen në botë. Do të kryesonte listat e librave më të lexuar, më të preferuar dhe më të kërkuar. Autorët, gjithmonë bashkë e të pandarë, do të shëtisnin tërë botën. Do të shkelnin të katër cepat e saj. Kudo do të priteshin mirë. Me fanfare dhe dalldi. Do të mbaheshin konferenca dimensionesh të mëdha. Për gazetarë. Për shtyp të shkruar dhe elektronik. Për publikun më të gjerë lexues. Autorët do të nderoheshin me jehonë e ovacione, kudo që do të shfaqeshin. Në shkolla, në fakultete. Në ente... Gjithandej. Në akademi të shkencave, njësoj kur do të jenë mysafirë të personaliteteve më të larta, burrave të shtetit. Nga nivelet ministrore, diplomatike e deri të presidenti vetë.
E kështu me radhë, e kështu me radhë. Ky interesim i paparë, ky numër rekord i botimeve dhe ribotimeve, në të gjithë meridianët, duke qenë objekt i emisioneve të njohura dhe të popullarizuara të kanaleve më në zë televizive, që trajtojnë librin letrar dhe angazhohen për leximin e tij në masë, pa dyshim se do të kthente mbarë opinionin. Nuk do të kishte më as krizë lexuesish, as krizë botuesish.... (Urgjencë: pasi e rilexoi disa herë këtë tekst në pasazh, pa e pushtuar me tamam ethet e gëzimit entuziast, Ndreu te shtegu ndali hapin dhe gjurmoi nëpër kujtesë. Krejt kjo, mos kishte lidhje të afërt a të largët, me një prozë të shkrimtarit Anton Pashku! Ani çka, kur edhe Friderich Nietze-ja ishte i prekur nga kriptomnezia, kush jam i imëti unë që të mos ngucem nga ajo, tha vetë me vete, për ngushëllim, sigurisht).

28

Në mëngjesin herak të ditës së njëzetenëntë të muajit mars, u ndie i mjeruar. I vetmuar, si të ishte midis shkretëtirës së Saharës. (Ndreu kujtoi titullin e romanit të shkurtër, fort të arrirë “Lumenjtë e Saharasë”, të autorit shqiptar relativisht të ri e jashtëzakonisht të talentuar, Ardian. Eh, sikur aty, diku pranë të takonte edhe Princin e Vogël, të Antoine De Saint-Exupéry (avec des aquarelles de l’auteur). Të llafoste më të dhe, mundësisht, t’u përgjigjej tekave dhe kërkesave tekanjoze të tij. T’i vizatohej qengji, me apo pa brirë, kur del si të ishte dash etj. etj. Exupéry, është vetë ai që, me një rast, kishte thënë: “Gjuha është burim keqkuptimi”).
Kur punët i ishin përzier e bërë lesh e li, e kishte gllabërua mjegulla e fatit të mjerë. Pa asnjë orientim. Pa asnjë busull, as mjet tjetër orientimi. Edhe rrezet e diellit i kishin ikur. Mbi kokë i ishte dyndur një plim sorrash të zeza. Asnjë shpresë shpëtimi, as në horizont. Bosh. Zbrazëti. Kotësi e kotë! Vetja i ngjau si i shkalluar. I humbur. I luajtur mendjeje. Druante mos është mbërthyer kanxhash të sëmundjes së psikopatisë. Në regjistrin e pafund të sëmurjeve, psikopati, moti kishte lexuar diku, është dyfish i ndëshkuar. Dyfish i mallkuar. Mundon veten e vet dhe terrorizon mjedisin përreth!
Para ndodhjes se ndonjë të paprime, do të vërë pikën. Nuk ecën më. Nga dhembjet e mëdha dhe të pashërueshme kurrë. Në këtë mënyrë, do ta të shpëtojë veten dhe lexuesin. (Ndërhyrje: i fresk, si tis puhize, i erdhi rrëfimi që kallëzohej dhe riprodhohej shpesh e më dashuri. Njëherë e një kohë, një gazetë ditore, në Shqipëri, nis të botojë në vazhdime një roman shumë, shumë të gjatë, të shkrimtarit më të mirë që e kishte gjuha e tij. Pa arritur as në gjysmë, shihen shenjat e para të lodhjes dhe të mërzitjes së lexuesve. Redaksia bie në siklet. I rekomandon autorit ta shkurtojë romanin. Punë e kollajshme, thotë autori. Aty për aty, së pari u shkurton kokën personazheve, prej kryesorit deri te më i skajshmi. Njëri vdes, tjetri humb jetën aksidentalisht... Të gjitha ndodhin papritmas dhe përnjëherë dhe romani mbyllet).
Sa bukur, kur ekziston një mundësi e tillë. Kur zgjidhja e nyjës është aty pranë. Në bodrum. Në bunker. Rezervë e artë!

29

Kallëzimi anekdotik që i kishte ndodhur sivëllait të tij, i përftoi nëpër mend, në çast të duhur. Si melhem për varrë.
Bloi me vete, njëmend, asgjë më e lehtë se dalja nga ky sarkofag. Të braktis barkun e tij të errët, të ftohtë. Të vë pikën mbi i dhe të del në ajër të pastër. (Ndërhyrje: krejt rastësisht, syri ia kapi një cep të faqes së gazetës, që kushedi kur kishte shënuar, temë e mundshme për tregim: “Sa mirë që s’jam i detyruar të flas e të rras!”).
Sado që kjo erdhi në çast të mirë dhe fatlum, siç i vjen e mirë një pikë ujë i ftohtë buzëshkrumbit në shkretëtirë, shumë të vështirë e kishte të vinte pikën finale! Në fundin e këtij shtegtimi të lodhshëm dhe rraskapitës. Shumë më lehtë e kollaj do ta bënte këtë, sikur nën thonj gishtash t’i kishte pikur një tekst i mirë, i realizuar, në fund të fundit, deri në shkallë durimi, tolerance e pafajësie. (Ndërhyrje: “zotërinj..., jeni shumë fajtorë kur shkruani dobët”, protestoi me porosi një shkrimtar i madh, klasik i letërsisë, botërisht i njohur! Meqenëse emri i autorit të kësaj thënieje nuk iu kujtua hëpërhë, Ndreu ndërfut mendimin e tjetrit shkrimtar të ditur me emrin Henry Miller, që nuk ngel aspak prapa të parit, kur thotë se: “Ajo që nuk është në mes të rrugës është fals, e prejardhur, domethënë: letërsi”).
Njësoj, mendoi ai, dhimbja, mundi dhe grirja është e madhe, si atëherë kur qitet në letër një tekst i mirë, i suksesshëm, si atëherë kur shkruhet tekst i dobët, më pak i suksesshëm. Në rastin e dytë lëngata është më e madhe. Kafshimi më i ashpër. (Ndërhyrje: Ndreu, lëvari shikimin poshtë faqes së bardhë të monitorit dhe pa se nuk kishte hapësirë më të madhe, se të vepronte ashtu siç kishte bërë dikur sivëllai i tij. Nisi të shkurtonte e t’i priste kokën çdo gjëje. Djathtas e majtas. Të bënte kërdinë. T’ia priste kokën, në krye të radhës, vetes së vet, pastaj kollaj bëhet për të tjerët. Duke i ardhur keq që në atë grimë hapësirë mos të fuste edhe atë të madhën urti popullore kur thotë: si i yti i bardhë, si i imi i zi!). Gjithnjë fjala është për lindjen!
Me trinën skeletore të dorës, të tejdukshme, si lapra e veshit kundrejt dritës, qysh se kishte filluar radhitjen prozës pa pozë, fshiu një palë lot të valë, të ujshëm, si të kripur. U mërzit shumë. Si të binte në zi dhe psherëtiu: lamtumirë, ëndrra, lamtumirë! Një herë e përgjithmonë!
“La verité est en marrché et rien ne aretera. Qui souffre pour la verité et la justice devient August et sacré... Il n’est de justice que dans la verité il n’est de bonheur que dans la Justice”, shënoi këtë thënie të shkrimtarit të madh francez Emil Zola (1840-1902), gdhendur në rrasë mermeri pranë bustit të tij, vendosur në sheshin që mban emrin e tij, në një nga lagjet e hijshme të Parisit. Nuk mori mundin ta thërriste në ndihmë V. Kokonën, të provonte ta përkthente për ta bërë të njohur, për vete dhe të tjerët, porosinë e këtij citati. Derisa, sa është gdhendur në gurë, pa dyshim se fjalët e porosisë janë të arta dhe të papërthyeshme! (Fjalën të papërthyeshme e la ashtu siç e shënoi rastësisht, ngase jo rastësisht, iu duk më e mirë se e përditshmja fjalë, e papërkthyeshme).

30

Përmbys mbi tastierën e kompjuterit. Si ta mbërthente atak kardiak tinëzar. Koka tullace, me ca flokë të rrallë, që nuk i krihte kurrë, i ishte rënduar e bërë si meshin. U plandos sipër grumbullit të letrave, copa gazetash të shkëputura kushedi kur dhe të ruajtura më xhelozi për ditën (ditët) kur në letër do të niste prozë të re, që mëtonte dhe ëndërronte të ishte novatore, si përpjekje, synim. Në mos tjetër. Në mesin e malit të shënimeve, shumica ruanin mendime të arta të njerëzve të ditur, të filozofëve, të shkrimtarëve e të tjerëve. Kishte mes tyre edhe gazmore, me ndodhi të lehta, shpoti, qesëndi, qeshuri e gjëra të tjera argëtuese. Mbi të gjitha ato shënime e dosje, ngrinte kokë një, sipër së cilës ishin shënuar tri parimet themelore të shkrimit, shkrimtarisë: koha, vendi dhe aksioni. Tri parime bazë mbi të cilat duhet të mbështetet letërsia. Ato, më pastaj, kripen e pasurohen me ndihmesa dhe mëlmesa të tjera ndihmëse, siç është, bie fjala, gjendja shpirtërore e narratorit etj., etj.
Lëre këtë. Lëri teorizimet Ndre!. Nuk është kjo orë e teorisë se letërsisë. Këto (tri a sa janë?) parime bazike, elementare për përshkrimin, sadopak korrekt, të një situate, ngjarjeje, rrethane a konflikti, ndërkaq, i ruante dhe përherë i kishte pranë. Sa herë që e rrokte kriza në shtyrje përpara të shkrimit, “kur kallkanosesha nga ndonjë parandjenje e ligë”, siç thoshte vetë, hidhte vështrimin mbi këto tri shtylla, mbi të cilat, mund të ndërtohej kulla. Sa e sa herë, aty, mbi atë copë letër, ekzilonte dhe gjente shpëtimin. Kur ato tri parime, përnjëherësh, shndërroheshin në një si varkë të Noes. Si oaza midis shkretëtirës oqeanike, pa fund. Shndërroheshin në kep të shpresës së mirë. Kur rrugët i ngatërroheshin e dalje nuk shihte askund, shpresën e mbështeste aty, tek ai trekëndësh kariatidash, si i vizatuar dhe i sprovuar shumë herë. Si një mjet lundrues, që ka dhënë provimin me sukses. Duke bartur mbi vete shumë autorë dhe për t’i qitur tej e tej, në breg shpëtimi!
Në çastet e shpeshta kritike, kur në horizont nuk shfaqej asnjë rrugëdalje, kur para bardhësisë shkretuese të monitorit, të parit dhe të vetmit, që ia besonte këtë sekret, betohej se do të shkruante ndryshe, keq a mirë, ndryshe. (Ndërhyrje: pas sa ditësh beteje të ashpër, ishte ndërgjegjësuar. Ishte i vetëdijshëm se rrugë e hapur dhe e shkelur me mijëra vjet, shumë vështirë lëshohet e braktiset. Lypsen edhe po aq vite, ndoshta më shumë, për t’u çelur rrah tjetër, shteg tjetër, i ri!).

30

Në çastin kur parandiente se i afrohej bregut, kur pandehte se dilte në ajër të pastër dhe shpëtonte kthetrash të sëmundjes që barbarisht e ngulfate, e kishte katandisur dhe marrë përpara, me ditë e net, mbase me vite, e pa qartazi se, më parë se shpëtim, kjo që i shfaqej në këtë shteg, ishte halucinacion. Në vend se, majë bjeshke, majë shpati plisbardhë, (Ndërhyje: o, sa herë, deri në lodhje, është përdorur kjo kompozitë, saqë trishtohej prej saj!), të ulej të fshinte djersë e jargë, e me një palë tejqyra të shtrenjta, nga ato gjermane, që natën ta bëjnë ditë, nga atje lart, të vështrojë rrugën e kaluar, shtigjet nëpër të cilat ishte ngjitur, e të festojë gëzimin që kishte arritur deri këtu, në atë lartësi, si alpin jo i shkathët që ishte, t’i gëzohej shpëtimit, prapë, ndodh e papritura! Përmes tejqyrës, pa se nuk kishte arritur kurrkund dhe se ky ishte moment i lig, fatalitet i njëmendet për të. Shihte qartë mossuksesin e ekspeditës!
Në vend se të ulej, të merrte frymë thellë, të pushonte e të çlodhej mbi majën e cakut, edhe pse nuk ishte bash ai që e kishte synuar, e të gëzonte çastin hyjnor të rrugës së mbaruar, pa se çdo gjë, ama bash çdo gjë, ishte përmbysur. Ishte kthyer bythëpraptas. Piramida ishte kthyer mbrapsht.
Në rrëmujë e sipër, në nguti, si të ballafaqohej me një tërmet shumëballësh, ose të gjendej afër një katastrofe hala më të pamëshirshme, pa përfunduar fjalinë, pa vënë pikën në fund të saj, si në panik, veç sa me tejqyrë edhe një herë vështroi rrugën e ngjitjes, nisi zbritjen shkallëve dhe, me bisht ndër këmbë, tërhiqej. Kthehej, nga kishte ardhur. (Ndërhyrje: fjalisë së lënë përgjysmë, vështirë se, përjetë, do t’i ngjet bisht, qoftë edhe një fjalë të vetme).

29

Nga ajo lartësi që i ngjau në hata marramendëse, turbull vështroi poshtë. Çdo gjë iu shemb para sysh. Iu zhbë. Iu shthur çdo iluzion. Lartësia ishte halucinante. Iluzion. Plot mjegullnajë ngatërruese. Mashtruese. Siç është ëndrra. Rruga me ferra e gropa, nëpër të cilën kishte kaluar, i ngjau në greminë të pashpirt, gojëmadhe, e gatshme ta shqyente e ta gëlltiste sakaq. (Ndërhyrje: eh, sa punë e mirë dhe humane do të ishte sikur të ndodhte një gjë e tillë. Të fluturonte nga kjo lartësi tridhjetëkatëshe e të plandosej poshtë. Të mbaronte si desperant, i pashpresë, i pashërueshëm. Kur tërë jetën, bartte barrën më të rendë, që mezi priste ta zbarkonte dhe të lirohej peshës së saj!). Nga lart ai vështroi pjerrtësinë theqafje të asaj ngrehine të përhimët, që me vështirësi dhe ngulm faraoni e kishte ndërtuar. Në vend se në lartësinë ekstreme, atje ku koka prek mjegullat endacake të bjeshkës, të mbillte flamurin e bardhë të fitores, merrte mërzinë e zbritjes kokulur, si i lagur. Edhe më keq. I dh... ndër vete...
Deri në shkallën tridhjetë gradë Celsius, kishte arritur me mundime të skëterrshme. Shteruese. Të pamëshirshme...
Të kthehej andej nga kishte ardhur?
Çfarë lidhjeje kishte me fatkeqësinë e tij, pse sot, pikërisht sot, ishte ndërruar njehsimi i kohës. Prej dimëror, në veror. Koha çonte gjashtëdhjetë minuta përpara, kur kthehej mbrapa. Zbriste poshtë. Poshtë. Poshtë. (Vëni re: kur nuk ka progres dhe ecje përpara, zgjidhje tjetër nuk ka, pos vendnumërimit ose sprapsjes).
Gjithmonë e destabilizonte ndërrimi i kohës. E çekuilibronte. Sikur për disa ditë hallashtisej me qetësinë, rehatinë. Me paqen, qoftë e rreme. Të gjitha gjërave, për një çast, u ndërronte orari, bioritmi. Kjo përnjëherësh prishte terezinë e ndjeshme të tij, që nuk mbart peshë hiç më të madhe sesa çon buburreci në krahë. (Ndreu nevrikosej për shkak të vonesës tej mase të pasaportës, që, shumë ditë përpara, e kishte dorëzuar në shërbimin gjegjës administrativ të komunës, për vazhdim. Për ribërje. E priste me padurim, thua se me ardhjen e saj çilen dyert e rrugëve të botës! Me pasaportën e ribërë, mund të qarkullonte midis dhomës se pritjes dhe banjës. Pa asnjë kontroll dogane).

28

Gjendje agresive. Jashtë kontrolli. Kishte humbur rrugën. Busullën. Nuk dinte çfarë kërkonte prej vetes se vet. As prej të tjerëve. Sikur bota i kishte faj. Kështu është gjithmonë, për gjithkënd, kur merret rrugë e gjatë, ambicioze, pa karburante, pajisje e mjete të duhura udhëtimi. Atëherë kërcënon rreziku që rruga të mos prekë fundin, kurrë. Ose, matanë të dilet me mund të madh. Rraskapitje dërrmuese. Pa fitore të njëmendtë. Pa shkëlqim admirues. Pa gëzimin e gëzimit. Pa festë fitoreje. Kur fitorja është e mangët, sfilitëse. Gjysëmfitore. Midis dështimit dhe suksesit të mekur. Kur, asnjë i afërm, as mik, nga ata më të ngushtit, më të dashurit dhe më të shtrenjtit, nuk mund të pohojnë me gojën plot se kjo punë e bërë, e mahnit! Përkundrazi, duhet qepur goja. Ndryrë. Duhet fshehur pakënaqësia. Gëzimi i gjymtë, nuk është kurrfarë gëzimi për atë që është bërë. Për punën e kryer. Kur gëzimin e fitores, nuk mund të ndash me ata që të duan dhe, njësoj, si për vete, gëzohen edhe për suksesin e tjetrit. Në këtë çast jetik, ekologjik, atij iu kujtua gjethi. Jo i tërë mugullimi pranveror. Gjethi. Vetëm një geth-gjethi.

̊̊̊
[Ç’iu desh atij gjethi, paralajmëtar i vjeshtës së parë, të pikte pikërisht mbi tavolinën rreth së cilës llafosnin dy veta me nga një filxhan kafe përpara. Në tarracën e kafenesë së popullarizuar të një (krye)qyteti?
I pari, (si të identifikohen ata?), u mrekullua.
I dyti, (si të identifikohen ata?), nuk dha asnjë shenjë pranie!
Në rrugën e tij të fundit, nga majë lisi shtatlartë deri në tokëzezën e shkretë, gjethi pik mbi tryezë. I shtyrë nga dy arsye. E para: të zgjaste edhe për cazë jetën. Para se të plandosej përtokë. E dyta: me hijeshinë e ngjyrave që ia kishte falur jeta e shkurtër në degë lisi, të stoliste tryezën e dy qenieve njerëzore, që, me nga një filxhan kafe përpara, bënin muhabet.
I pari aq shumë iu mrekullua arsyes së dytë, saqë gjethin do ta balsamoste, aty për aty! Do ta stamponte për tryezë. Bukurinë e hijeshinë e tij t’ia falte përjetësisë, amshimit.
«Nëse e lë të qetë gjethin, në qenien e tij do të ketë ngelur edhe një grimë shpirt njeriu...“ – tha me vete, i pari, në një ngushticë kohe prej vetëm disa sekondash.
Në atë çast, i dyti, (si të identifikohen ata?), nën çaponjtë e pëllëmbës grabitqare, zuri fletën e dushkut, e bëri shuk, e fshikulloi përtokë dhe... e ndrydhi keq me nallçën e thembrës!
Natyrën e qetë, sakaq, e bëri natyrë të vdekur!
Se me ç’shpirt katil kishte qëlluar, njëmend, ai njeri!?!
Të parit, lotët seç ia rrëmbushën sytë!
Fytyrën e bashkëbiseduesit ia mjegulluan. Ia përlloçën. Ia fanitën. Ia tretën në dhé.
Për jetë e mot!]( maj, 03)
*
(Ndërhyrje: Ndreu lidhi mëndtë që të mos i fluturonin, t’i dilnin prej kokës tullace, të lodhur dhe të rraskapitur).
Për të Gjethi pati fuqi magjike, fisnike, në mos jo shëruese, së paku freskuese. Si fryt në pemën e thatë, beronjë.
Vazhdoi zbritjen edhe për një shkallë më poshtë!

27

Papritmas i kishte pikur mosdurimi (kurrë urrejtja), ndaj kritikëve të artit.
Në çaste të shthurura, të dala jashtë kontrolli e logjike, kritikët i ngjeu me ngjyra të galme. I mallkoi. I shau. Me një emër të keq i pagëzoi, madje. (Si në shajni, Ndreu parafytyroi një roman a vëllim me poezi, a vepër tjetër artistike, të vënë para kritikëve. Si meiti para vajtueseve, i ngjau. Ata snobë, ani finë, të shkolluar, njerëz të letrave, të artit dhe të filozofisë, i pa si hiena të ishin. Kur viktimën e zënë përfundi, ose edhe më keq, kur hipin e rëndojnë mbi një vepër, me kthetrat si të përgjakura, e copëtojnë pamëshirshëm. Ia nxjerrin në lëndinë zorrë e mushkëri. E masakrojnë. E kthejnë mbarë e mbrapsht. Shkërdhatët e shfletojnë fletë për fletë. Prej faqes së parë deri të faqja e fundit. Pastaj i kthehen përsëri. Nga faqja e fundit, deri të faqja e parë. Nuk lënë faqe as rresht pa nënvizuar, pa ndyrë. Gjithnjë në hulumtim dhe deshifrim të enigmës së madhe. Në gjurmë të se panjohurës. Të misteriozes dhe pyetjes: çfarë ka dashur të thotë autori?!?
Kurrë nuk arrijnë t’i përgjigjen kësaj pyetjeje të lashtë sa edhe vetë letërsia, kur gjithë ditën tjerrin lesh, kurrë nuk japin përgjigje të drejtë, për këtë pyetje të vështirë.
Poeti a prozatori, akëcili autor, atë që ka dashur të thotë, e ka thënë. Ashtu si ka ditur e mundur. Duke u djegur e përcëlluar mbi flakët e verdha të tekstit. Mbi çdo fjalë e fjali. Mbi çdo varg. Pas artistikes. Artit. Më të mirë të mundshëm. “... mos u bëj poet nëse s’mund të lindesh me secilin varg, të lindesh me secilën fjalë... mos u bëj poet nëse s’mund të vdesësh për secilin varg, të vdesësh për secilën fjalë...” – vargu monumental i porosisë së shenjtë të poetit A. Shkreli, amanet për të gjithë krijuesit. Të shkretët, aq shumë vuajnë, duke shtrydhur mendjen, trurin, zemrën, për të nxjerrë nga thellësitë e mistershme të qenies, xhevahiret më të shtrenjta, perlat më të rralla...
Kritikët synojnë të shkojnë tutje, përtej kufirit të mundshëm. Mihin në kotësi. Imagjinojnë gjithçka. Bëjnë turli-turli zbërthimesh, zhbirimesh e shprishje idesh, të cilat, mbase, autori as që i ka pasur ndër mend. As që ka menduar, as që i ka pasur parasysh. Por.. (Ndërhyrje: edhe Ndreu vetë, sikur ishte në mospajtim me vetveten. Desh e mbyti ndjesia se tjerrke (lesh) kot dhe fliste kuturu, pa lidhje e badihava! Ndaj, në këtë çast, shumë më racionale i ngjau të ngrihej, të përgatiste racionin e drekës kurbetçi: “Choucruoute” – garnie au Riesling. Fabriquée an Alsace. Kishte rënë ora (zilja) e drekës. Duhej të mbante kujdes të veçantë. Të përfillte përpikshëm udhëzimin e përgatitjes se kësaj gjelle të konservuar. Përndryshe dreka e sotme, që në tryezë vjen me orar të ri, ikën në bisht sorre, aq më parë kur del më e shëmtuar dhe më e pashijshme se që mund pritej!).
Gjersa përtypte kafshatat e drekës varfanjake, iu shfaq në imagjinatë një grykë (gojë) tuneli metroje në Paris. Njeriu leckaman, ulur galuc mbi një batanije të pistë, tradicionalisht me një shishe të verës së lirë përpara, me një instrument muzikor, tradicionalisht, violinë ose harmonikë, në shoqëri me një mace, tradicionalisht, të majmur. (Ndërhyrje: ironi e jetës, e demokracisë në vepër, edhe nëse nuk ka për ngopjen e barkut të vet, clochard-i ka ushqim të bollshëm e vitaminoz, për një, nga tridhjetë mijë miqtë e njeriut, macen!). Clochard-it fytyra nuk i shihet nga leshrat. Flokët i ka të gjatë e mjekrën të madhe. Vetullat të lëshuara mbi sy. Mbi ato leshra, tradicionalisht, të palara, si patatet a diçka të ngjashme, si ato, i shpërthen hunda e fryrë gungaçe. Kuq si speci... në visoren e kësaj pamjeje do të shkrihej, do të “martohej” dhe aq bukur do të kompozohej dreka e Ndreut. Për të dhënë kështu imazhin e plotë të clochard-it parisien.
Ndryshimi midis të mërguarit në një qytet të madh perëndimor, zbritur nga kushedi kah, dhe lypsarit në rrugë, asnjëherë nuk ka qenë dhe asnjëherë nuk do të jetë i madh. Clochard-i i leckosur, për disa është në favor, në krahasim më mërgimtarin. Atij kurrë nuk i mungon as baguette-i (buka-thupër), as camembert-i (djath), as shishja e verës...
Zero me një, në të mirë të lypsarit!

26

Dita e sotme nuk është ditë shkrimi. E asnjë aktiviteti tjetër. Pos detyrimeve që janë të dhunshme, që imponohen vetvetiu. Që nuk pyesin për rend.
Sot është ditë ekzaminimi. Ekziston rreziku, tash për tash, i përmbledhur vetëm në një pikëz dyshimi, se i biri i tij, në lule të rinisë, kur veç sa ka zënë vend të mirë pune, veç sa është martuar mbarë, me nuse të bardhë si dëbora, teksa në barkun e saj janë ngjizur fijet e frytit të fëmijës së parë, kur qysh tash, të dy familjet, ishin në cik hulumtimi e qëmtimi pas gjetjes së emrit, si në lojë hareje: nëse lind djalë, nëse lind çikë....?!
Të birit, në veshkë i ishte shfaqur një njollë e vockël. Derisa, pas dy ditësh, t’i kthehet djali nga ekzaminimi, Ndreu kishte kohë të mjaftueshme dramatike, pa vënë gjumë në sy. As ditën, as natën. Para vetes kishte hapësirë për të ecur me mend skajeve më të paimagjinueshme të fatkeqësisë. Transplantimi i veshkës, nëse deri në atë shkallë del e dëmtuar, ishte stacioni i parë i tragjedisë. Pa pritur rezultatin e ekzaminimit, pa i thënë kush, as pa qenë e nevojshme fare, vullnetarisht e pa përtesë, do t’i jepte veshkat e veta, jo njërën, por të dyja. Nëse ekzaminimi nuk nxjerr as më të voglin dyshim, asnjë shenjë, as në veshka, as kudo tjetër në organizëm, ani, veshkat e mia, thoshte le të mbeten në fondin e spitaleve të specializuara për transplantim. Le të jenë në raftet e frigoriferët e tyre, rezervë... (Ndërhyrje: tamam në çastin kur po i shënonte këto radhë, cingëron telefoni. Ishte zëri i tij, i të birit. E siguronte babanë, vendosmërisht e siguronte, se në trup nuk i ishte gjetur asgjë serioze. Asnjë hilet, pos një infektimi të lehtë. Sherr i një mikrobi endacak...).
Ndreu kishte kapitulluar para zërit të tij. Fjalët ia mbyti me vaj...
Edhe pse i biri, nga andej dilte me diagnozë të favorshme, diçka, megjithatë, ngelte e pashlyer: pse ekzaminimi, pse dyshimi, pse fjalët e ndërruara në telefon, pse vaji..., pse pezullimi, për një çast, i garës së gjetjes se emrit të gëzimit të parë, po sikur të na lindë çikë, a po sikur të na lindë djalë...
Sot nuk është ditë shkrimi.
Çfarë shkrimi është ai, i ujitur me lot të valë!
Këtë zbritje të shkallëve të rrëfimit, do ta shpallë të pavlershme. Do ta shlyejë dhe asgjësojë. Ta harrojë, një herë e përgjithmonë. Që nga ky çast!

25

Një Prilli!
April li-li..., i lojës, i argëtimit imagjinar, pa mbarim.
Ditë me emër e mbiemër.
Nuk është e mundur.
Ditë-datë, si për shembull, ditës së shtatëmbëdhjetë të muajit maj, t’i ngjitet emri Ditë Shiu! Ose një dite-datë tjetër, Ditë Breshri. Ditë Bore..., bie fjala! Ditë Pazari. Ditë Feste. Ditëlindje. Ditë Vdekjeje..., ani bën, disi. Por ditë rrenash, kjo nuk bën assesi! Nuk kalon. No pasaran! Është e paimagjinueshme, absolutisht e papërfytyrueshme, që një dite, ciladoqoftë ajo në kalendar, t’i ngjitet emër i caktuar. Ashtu sikurse nuk është e mundur, të caktohet ditë as datë, kur do të bjerë shi, a dëborë. Borë, shi e breshër, mund të bien çdo ditë ose të mos bien hiç. Pa orar e kalendar!
Nga, si e qysh, dita e parë e muajit prill, mori emrin Ditë e Rrenave?!?
Sikur ditëve të tjera të motmotit nuk rren njeri! Po të ishte ashtu, do të ishte një gjë e mirë, e mrekullueshme. Ditë e shenjtë. Festë gjithënjerëzore!
Njerëzit rrejnë, mjerisht, para dhe pas një prillit. Për çdo ditë, pandërprerë e gjithmonë. Rrejnë në jetë. Në krijimtari. Në art. Edhe më keq, rrejnë kur bëjnë shkencë. Në çdo fushë tjetër. Sidomos në politikë dhe diplomaci! (Shtim: për diplomacinë thuhet se është i vetmi profesion pa etikë. Aty rrena ka legjitimitet të garantuar).
Më logjike do të ishte sikur dita e një prillit të shpallej Ditë pa rrenë. Ditë Vërtetësie! Ditë e shënuar, kur do të ishte më e bekuara e të gjithave! Ditë gjatë se cilës nuk do të këputet asnjë rrenë! Dita e një prillit të quhej Ditë mahish, gazmoresh, qesëndish...
(Episod: Ndreu hoqi dorë nga meditimi rreth kësaj teme të vjetruar. Kodi i saj, qoftë edhe gazmor, humoristik dhe argëtues, është zhbërë dhe shuar krejt. Është mekur humori, sot!). Ishte i sigurt se çfarëdo që të shkruante sot, do ta shpallte të humbur, të pavlefshme!
Paradoks dhe ironi, kjo ditë i sillte sihariq. I biri nuk kishte qenë në kurrfarë kontrolli, siç shkruante. Kishte qenë në ekzaminim, në sprovë zemre djaloshare. Me një bukuroshe alpine, të bardhë si qumështi, në dhomën e hotelit të bukur dhe luksoz, mbi liqenin e hijshëm të bjeshkës!).

24

Kur këmbadoras, brinjazi e zvarrë, më shumë se më këmbë e vertikalisht, u ngjit në majë të piramidës, që nuk kishte guxim t’ia shfaqte askujt, pandehte se, më në fund, kishte gjetur shpëtimin, parajsën e ëndërruar, pikërisht në atë çast, përjetoi zhgënjimin më të madh. Teksa vuri tullën, gurin e fundit mbi ngrehinë, shtatin e së cilës e ndërtoi me mund e sakrifica të matanshme, e mbërthyen dhembje të mëdha. (Dilemë: shtrohej pyetja, vetvetiu shtrohej pyetja: a ndërtohet shtëpia pa themel të mirë? Ekziston rreziku i zi që ngrehina e tillë, të ngelë edhe pa çati).
Pa se ishte prekur, jo nga amatorizmi (vetëlavdërimi), por nga mania e mazohizmit, apo kështu disi, duhet t’ia thonë lëngatës kur vuajtja, mundimi, dhimbja, shndërrohet në një lloj kënaqësie, pa të cilën i atakuari, nuk mund të jetojë. E rroku një siklet i pashpjegueshëm. Jo vetëm lëkura, por tërë trupi i kruhej deri në padurueshmëri. (Episod: në këtë çast të përshkëllirë, iu kujtua rrëfimi i një aktori të famshëm. Tërë pasurinë e kishte shkrirë në bastore, në lotari dhe lojëra të tjera fati e bixhozi. Pos për humbje, nuk dinte për tjetër. Pyetjes së gazetarëve, pse dhe deri kur kështu, aktori i ishte përgjigjur: Kështu do të vazhdoj derisa të jem gjallë! Humbja më sjell kënaqësi dhe përjetim të thellë. Sa më e madhe është humbja, aq më e madhe është kënaqësia, kishte precizuar ai!).
Me dyshimin brejtës se e kishte goditur pikërisht kjo e keqe, kur nuk mund të truste bythën e të rrinte rahat, kur jetën nuk mund ta merrte me mend, pa këtë samar mbi shpinë, vazhdoi të ecte mbi tortura. Gjithnjë poshtë e më poshtë.
Drejt fundit...

23

Mbrëmë kishte batërdisur një tenxhere patate të ziera. Si plumb i shkrirë, i kishin rënduar në bark. Kishte zënë udhën e një nate me gjumë të keq. Çfarë të shkruante nesër? Ishte çështja?
Si zakonisht, nga nata doli si i drobitur. Që ta merrte veten, sadopak, piu një café espresso. Ndoqi lajmet e mëngjesit në TV dhe i shkroi një kartolinë një mikut të çmuar, në Bukuresht. (Ndërhyrje: Bukureshti, sot ishte në qendër të vëmendjes në hapësirën e mbarë opinionit botëror. Atje, zhvillonte punimet treditore një mbledhje e nivelit më të larë. Ai samit, si simit!, kishte rëndësi vitale për shqiptarët!). Mëmëdheu ynë, Shqipëria, bëhej anëtare e rregullt dhe fuqiplotë e nato-s. E kjo nuk ishte pak!
Kjo ngjarje, sado e madhe dhe me rëndësi historike, me bërryla dhe dhunshëm, hyn në rrëfim. Fjala ishte diku krejt tjetër. Te raporti midis patateve të ziera dhe artit. (Episod: një miku i tij, që shitej si estet, ose, së paku, njohës (mbi)mesatar, i krijimtarisë letrare, kaherë kishte ngritur tezën se mirëqenia materiale, standardi i lartë jetësor, me një fjalë, përkatësia sociale e të tjera e të tjera, kanë rëndësi vendimtare në krijimin e artit të njëmendtë. Përkthyer shqip, në deshifrim banal, kjo do të thoshte se prej atij që mbrëmë ka ngrënë një kusi patate të ziera, një vegsh fasule pa mish, bukë misri thatë a me djathë të lig, më domate turshi, tranguj e zarzavate të tjera kësisoj, të mos priten rendimente, as kualitete të larta, në akëcilën gjini arti. Regjistri argumentues i këtij konkludimi ishte i gjatë. Sipas kësaj teorie dilte se vetëm ai që ha me pirunë, lugë e thika të arta, vetëm ata që drekë a darkë, tryezën kurrë nuk shtrojnë pa verë të moçme, shampanjë e pije të tjera të shtrenjta, bëjnë art të mirë! Vetëm ata të mirëqenies dhe të standardit të lartë, krijojnë art në kuptimin e mirëfilltë të fjalës. Letërsia botërore, edhe artet e tjera, kuptohet, njohin boll raste, janë të evidencuara dhe të ruajtura mirë, kur shumë krijues të njohur e me famë botërore, rrjedhin nga gjiri i familjeve të vobekta fshatare. Që vijnë e hyjnë nëpër dyer të vogla anësore dhe dalin nëpër dyer të mëdha e solemne. Veprat e tyre krijojnë trashëgiminë më të mirë të artit botëror. I paqëndrueshëm është insistimi se krijuesit e mëdhenj, gjithmonë rrjedhin nga mjediset e shtresave të larta aristokratike, borgjeze.
Sado të ngulet këmbë për të kundërtën, për t’i vënë kapak krejt këtij mospajtimi, kur është moshatar me vetë artin e të gjitha gjinive, si xhaketë antiplumb, hidhte krahëve fjalët e një mendimtari që paskësh thënë se konsumatorit, përpara se për art, i duhet ta ngijë barkun bukë!
Çdo gjë është relative, pos absolutes se çdo gjë është relative!

22

Ndodhi mbrëmë...
E imët. Sa grima. Grimcë. Një me errësirën e mbrëmjes. E mbështjellë me vellon e natës.
Si sheqerkë kur shkrihet një ujin e cemtë.
Në parakalim të beftë, së largu, nga gropë e territ të natës, më së pari, kapi zërin e saj. Zë i ëmbël. Mjaltë. Ia merr zërin. Nuk ia shuan etjen. Përkundrazi. Ia shton. Buzëve nis t’i shtrohet cipë e parë etjeje. Beftë në mendje i pik titulli i romanit “Puthmë skelet”. Pse? E ndalon. Sa të marrë prej saj edhe diçka. Si medikament të preferuar. Për pasdarke. Kallet t’ia mësonte emrin. T’ia prekte dorën. Nga afër t’ia njihte ngjyrën e syve. Të flokëve. Ta pyeste, ashtu, pa lidhje, siç pyetet një kalimtare e panjohur, sa është ora, apo nga cila anë bie rruga për në stacion të trenit, të autobusit..., nga shpien rruga për në filan sheshi, avenyje...
Për mrekullinë e mrekullive, ajo ndal hapin, (Kujtesë: të shtegu ndala hapin, siç thotë një melodi e lehtë!), dhe fluturimthi kthehet për disa hapa mbrapa. Afrohet. Veç sa nuk ndeshin hundën me hundë. Hundë për hunde!
Në këtë çast prekte ndjenjën kaherë të shuar. Si të harruar. Që përgjatë aq vitesh nuk e kishte vënë në lëvizje. Si të ishte një sahat i moçëm. Një makinë që nuk punon, kaherë e braktisur. E përshkoi një ndjesi që moti nuk e kishte përjetuar. Si të ishte i huaj, gjeth i vdekur!
Të ndalosh një të panjohur, midis rrugës mbuluar me terr nate të muajit shkurt, kjo ishte gjëja më e papritur dhe më e pamundshme në botë. Shi për këtë, nisën t’i dridheshin leqet e këmbëve, në hap. Ndjeu marramendje. Pika djersësh të ftohta ia vërshuan ballin... Si në jermi, si në ëndërr të ishte, i ofroi kafe. Në kafenenë e parë, aty pranë. Ftesën e pranoi pa fije hezitimi. Pa përtesë, me gëzim iu ngjit për krahu. Si të mbështetej për ta evituar ligësinë që papritmas e kishte rrëmbyer dhe kërcënonte ta pushtonte. Ta fshikullonte përtokë.
Në pijetoren e vogël, me shumë atmosferë intime, si e porositur për takime të vonuara, u rehatuan për merak.
Ajo u lirua nga veshje e trashë e dimrit në shkundje. Nën xhemperin ngjyrë vishnje iu vizatua delta, në trajtë zemre, e gjinjve. Ishte epshndjellëse, nga ato që bëjnë të imagjinosh shtratin dhe të digjesh që ta kesh sa më afër. Që grishin në lojë...
Është putanë e rrugës, mendoi ai. Jo, ajo ishte...(Episod: midis bisedës se përzemërt, që shpinte drejt bashkimit të përjetshëm, për të mirë e për keq, ia vodhi veshin nën flokët e zinj e të lëmuar. I pëshpëriti: po hallit të ereksionit, si t’ia bëjmë? Pesë pare për atë punë, i përgjigjet ajo bashkë me vrull buzëqeshjeje... Jam klitoriene! Me pëlqen ti. Të mos flasim për ereksione e të tilla gjëra. Ndreu bloi ndër mend thënien: “Nëse kari është pushkë, klitoris-i është mitraloz!”).
Shumë kohë, larg njeri-tjetrit, pa pasur, ose pësuar, asnjë raport intim, pos që kishin pirë nga një filxhan kafe bashkë dhe kishin ndërruar dy-tri llafe mes vete, që natyrshëm çonte nga seksi, Ndreu pa se, në radhor, përskaj numrit të telefonit të saj, kishte shënuar edhe fjalën klitoriene. Nuk kishte haber se ç’domethënie ka kjo fjalë. Në atë paketim shqiptimi nuk e gjeti në asnjë fjalor. Që kishte lidhje të ngushtë me klitorisin, ishte e sigurt dhe jashtë çdo dileme.
Përimtoi e meditoi, gjatë kohë vrau mendjen, a të fuste a jo, në këtë korpus, ndodhinë me lapsin e parfumosur, që mori nga dora e butë dhe e bardhë e nëpunëses komunale. (Episod: kur Ndreu iu avit sportelit dhe nëpunësja e re ia derdhi fytyrës një prush vështrimi sensual, asi që buronte sysh kaltërosh maceje, nuk kishte idenë se çfarë do të ndodhte me lapsin e saj, dhe se, pikërisht ai laps, detyrimisht, do të hynte në këtë kallëzim). Nuk është e vërtetë se nuk kishte dëgjuar, që dashnoret e mira e të fisme, sa herë që u shkruajnë të dashurve, hedhin erë të mirë të parfumeve të shtrenjta në letër, në zarf, në faqet e bardha të letrës stampojnë edhe të kuqtë e buzëve... Të tërat i dinte, po lapsi...?
Bashkë me dokumentin e duhur administrativ, nga duart e saj të njoma kishte marrë edhe lapsin e saj, sa për nënshkrim e fill pastaj, për kujtim. Shumë ditë më pas, fare rastësisht, lapsin e kaloi nga zona e nuhatjes. Era e mirë, si erë miske, e trullosi. Si të ishte aromë çudibërëse, epshndjellëse, saqë, edhe të shkretin plak e shpinte rrugës së pakrye, si të harruar, ç’kohe i takonte. Imagjinonte rrugën e atij lapsi të parfumuar, tek kishte kaluar nëpër pulpa të këmbeve, disk gjunjësh, nëpër kofshët e shëndetshme, mes kofshësh, andej nga e çara e qejfit, te burimi, ishte ndalur të merrte pakëz pushim, për udhë të re, drejt kërmillit të kërthizës së barkut, vorbullës, oazë në shkretëtirë, drejt bregoreve të haresë, thimthave të sisëve do t’u merrte erë dhe do t’i thithte si bonbone, siç e thith fëmija cucllën, do t’i ngjitej qafës së gjatë, do t’ia kafshonte dhe do t’ia gëlltiste me gjithë gjerdanin që ia stoliste fytin, derisa të arrinte te gryka e vullkanit. Aty ndalet. Buzët e saj all, plot shëndet e etje, plot flakë e freski, do t’ia mbulojë me ca buzë të verdha, gjysmë të vdekura, që më shumë anonin nga ato të meitit. Aty prishej, zhbëhej e shkatërrohej krejt ëndrra e rreme, pa asnjë të vërtetë në brendi.
Një ditë prej ditësh, në një çast krejt të papërfillshëm, ndjekur instinkti e pavetëdijshëm krejt, këmbët e shpinin andej nga donin vetë. Nuk e diti, nga e si, kur vetën e pa para sportelit. Ajo mori një skuqur all në fytyrë, derisa dëgjonte kallëzimin fantastik të lapsit të pushtuar nga aromë e fortë dhe më çudibërëse. Nëpunësja ngeli si e mpirë nga ajo që dëgjoi. Tash ajo ishte në shteg. Të ndërronte hap që, sigurisht, nuk shpie askund, pos drejt misterit që nuk do të zbulohet kurrë. Rri aty ku ishte, pa lëvizur fare!?!
Hezitoi. Gjatë e gjatë mendoi e tëholli, të riprodhonte a jo, këto dy episode. Sidomos këtë të dytin. E brente droja mos lexuesit eventual, do t’i krijojë bindjen se ishte rrokur nga teshë e zezë fetishizmi! As vetë nuk e kishte të qartë, tregonte ngjarje të vërteta apo shprishte ëndrra prej myku që e kishin mbështjellë dhe gllabëruar nga të gjitha anët. Broçkulla. Pa shije. Pa kripë!

21

Ndërkohë.
I deprimuar, i dezorganizuar, i çakorduar, si i dekompozuar, në shthurje totale, në theqafje poshtë e më poshtë, drejt greminës së pafund, drejt hiçit, se ç’i ishte tekur e keqas ishte rrokur me modernistët. Jo, me të gjithë. Natyrisht. Të zihej me të gjithë, nuk kishte takat. Dhe nuk ia mbante. Nuk ishte i zoti t’i qasej me një projekt të tillë!
Në thumb, kushedi pse, i erdhën modernistët - made in shqiptaria!
Ku jeni, u bërtiti. Ecni e dilni në dritë dielli, po patët koqe!
(Ndërhyrje: tamam kur shkroi, jo këto fjali, por të vetmen këtë fjalë: koqe, pa se, më të vërtetë, vetë nuk kishte koqe të kapej me modernistët. Për këtë arsye nxori nga kutia e kujtesës këtë minitregim dhe, si çarçaf të bardhë e shpalosi mbi hapësirën, mbi të cilën kishte shpërnda tekstin mbi (kundër) modernistëve, shkrimtarë shqiptarë. Meqë napa e dy bezeve nuk ishte e madhësisë së njëjtë, pjesë të tekstit të parë, si bishta postaje, mbetën të pambuluar dhe zor të lexueshëm!).
Ja, ajo trohëz tekst:
Shami besnikërie!
(noliane)
Në tregtoren e modës së lartë, Ndreu i qaset një peliçeje të shtrenjtë. Cilësinë dhe ekskluzivitetin e saj, më së miri, e dëshmonte çmimi. (modernistët e vetëshpallur...
Marramendës, sa i lartë ishte!
- Ma prit këtë copë, këtu! - i tha shitësit, duke zënë me pëllëmbë, peliçen për mënge!
- Je në vete, ore! Je normal!?! Të pritet një copë nga një peliçe! Ku ke parë ti!
- Në shitore të mishit! (nuk mungonte as imitacioni i papengesë...
- Shko blej mish!
- As atje nuk do ta blej një ka të tërin të therur, pos një copë edhe më të vogël se kjo! – ia ktheu Ndreu dhe iku! (një madje, prej këtyre modernistëve kopjues u bë princ i letrave shqipe..!
Përnjëmend, bëri ashtu siç bën blerësi, kur, nga një shitore e madhe e konforamës, del me një grusht gozhdësh mbështjellë në letër. Të mjaftueshme për ndreqjen e një elementi të imët në hajat të shtëpisë!
Jo me një grusht gozhdë, por me dhjetë-pesëmbëdhjetë rreshta, Ndreu, doli nga thesari i «merkatos» së librit, të një biografie të madhe!
Kaq i duheshin për sajimin e një rrëfimi të shkurtër. Për diçka më shumë, sigurisht se do t’i nevojiteshin më shumë! (ata ishin të rafinuar...
Solemnisht, siç ishte zakon, shaminë e qëndisur, e mori kur ishte në moshën nëntëvjeçare. Pak pas kryerjes së vitit të parë të shkollës fillore! (ishin trafikantë të rafinuar...
Gjyshja mënt plasi gazi, kur, nipi shëndetlig, e pyeti se ç’do të thoshte ajo shami!
- «S’mund të them…Ti s’ishe caktuar të bëheshe çun. Jot ëmë, pas lindjes së birit të parë, Dhimitrit, donte të lindte një çupë. U bë si u bë… ajo u pendua dhe, në çastin e mbramë, lindi një çun, i cili, sipas të gjitha qëllimeve praktike, duhej të ishte çupë».
- «Unë jam kryekreje çun!».
- «Tregoje, pra. Unë u them djem vetëm atyre që mund të përdorin koburen…!».
Çuni shëndetbrishtë, rrëmbeu një kobure nga këndi… doli me vrap… ia tërhoqi këmbëzën… Bam! (përshkruanin pikë për pikë e më bollëk...
- «Tani e di se je mashkull!» - i tha gjyshja me fytyrë të ngrysur, si të aktronte hijerëndësi!
Vallë, cila ishte çupa që ia kishte dërguar shaminë?
Ish dhjetëvjeçarja Shasha, ajo që njohu shaminë në dorën e plakës, të gjyshes së çunit, kur i printe valles në sheshin e fshatit, ku… »Gjëja e vetme që mungonte ishin vashat!».
*
Shasha s’donte të merrte një «jo» si përgjigje.
Një epidemi e tifos e zgjodhi nyjën gordiane.
Shashën e mposhti vdekja. (asnjë lidhje komunikuese me botën e madhe jashtë lagjeve...
Çuni shpëtoi dhe u shërua. (autori vetë, pikësëpari, duhet të modern...
Kurrë në jetë nuk ishte martuar!
Kishte ruajtur kujtimin eternel për Shashën. Kur ajo vetë e kishte zgjedhur, duke qenë e gatshme t’i bëhej kujdestare! Pa kërkuar prej tij, as të qesë me kobure, as të pijë përnjëherë kovën e madhe plot me ujë sa s’mund të pinte një ka!, as kurrgjë tjetër, me ç’gjëra, tradicionalisht, matej burrëria mashkullore në »…fshatin e ngritur në një varg kodrinash valë-valë… që i ndante një përroskë e vogël, që gjarpëronte midis tyre…». ( prill, 2001)

̊̊̊
Si bën kjo?
Po, bën, si s’bën!
Gjatë një kohe, qoftë e harruar, aman, ishin një dorë trafikantësh të pa skrupull, që, nuk dihet se si e nga arrinin te disa libra të rrallë e të panjohur për hapësirën e opinionit më të gjerë lexues shqiptar, të përkthyer nga shumë gjuhë të huaja, në një gjuhë të huaja, për ne! Kohë e përshtatshme, klimë e mirë për ta, ajàm. Zgjat zot kësi moti! Merrnin e huazonin pamëshirë nga shkrimet dhe sajimet letrare të shkrimtarëve perëndimorë, që asokohe, edhe ata vetë, më në fund, ishin në fazë eksperimentale të modernitetit. Kur ngopeshin së përshkruari, sikur avanconin një çik, hidheshin në shkërbim, pa pengesë. Kritikët letrar të kohës, mbrehnin bisturitë, rroknin thjerrat zmadhuese dhe, pasi bënin analiza dhe ekzaminime të hollësishme, zbërthime të gjithanshme qorras, koshonëri e bestialitete të tjera, ngjishnin armët, penat dhe shkruanin mbi risitë që “modernistët” tanë sillnin në shkrimet e tyre, të reja. Një prej tyre që vetëshpallur, madje princ i letrave shqiptare, pasi me kohë kishte lexuar “Princin e vogël” të Antoine de Saint-Exupery-së!
(Ndërhyrje: vetë autori duhet të jetë modern, e pastaj mund të pritet prej tij prurje e re e moderne. Ky është minimumi, në këtë lojë, bloi Ndreu, sa i lodhur, aq edhe i rraskapitur!).

20

Mbi këtë shkallë ngjitje-zbritje (cili është dallimi?), kur pa se kishte shënuar shifrën 20, u mrekullua. Iu duk shifër e bukur, komode. Numër i mirë. Shifër harmonishme. Racionale. Ekonomike. Sikur nuk kishte fuqi as dëshirë, të cenonte e lëndonte, hijeshinë e rrumbullakësisë dhe të bukurisë numerike të kësaj shifre. Në favor të saj shkonin edhe rrezet e diellit, që, pa kursim, gjithandej dhe kudo, derdheshin trëndafilishtës së parkut të qytetit dhe ndillnin barin në rritë.
Kjo ditë ishte e rëndësishme.
Historike.
Ditëlindje, ishte!
Një shtet i ri, me emrin Kosovë, ulej rreth tryezës së familjes së madhe evropiane dhe nga një gjyq i lartë, shpallej i pafajshëm, fisnik, paqedashës.
Për drekë, i vjen djali me gjithë nuse. Dreka do të jetë modeste. Përgatitur, pa ftuar në ndihmë recetat e kulinarëve dhe të kuzhinierëve të njohur, shtruar pa salltanete të mëdha. Një gatesë tradicionale, nga ato të shpejtat dhe që nuk kërkojnë investim të mëdha mundi në përgatitje. Një sallatë me trangull, hudhër dhe kos. Një kavanoz turshi. Më të shijshme se të ishte gatuar nga kuzhinierët më të njohur, drekën për merak e bënte prania e djalit më nuse, që sot ishte posaçërisht e lehtë, si flutur. Sapo kthehej nga kontrolli mjekësor në ultratingull. Kishte rezultuar se, në bark, ferishtja ishte tejet mirë dhe se zhvillohej normalisht, sipas parametrave të lakmuar. Edhe ndonjë ditë, do të fillojë të lozë lojërat që vetëm ajo i di, aty, në barkun e nënës. Gjatë drekës, nusja skuqej deri të veshët, sa herë i përsëritej porosia se, tash e tutje, duhej të hante ushqim për dy veta!
Në pallatin ku banonte, sot ishte lëshuar në qarkullim ashensori i riparuar. Cicërima, në kor të çakorduar e zogjve, për ca mbyste oshtimën e lehtë, simfonike, të lumthit, aty pranë. Valët i kërcenin në qafë njëra-tjetrës, si në lojë pa brenga.
Pranvera vinte nga të gjitha anët. Një krah i saj, drejt nga kaltërsi e qiellit, sikur i printe një togu tullumbacesh, balonash zepellin, kur në vallëzim solemn në hava, ekzekutonin një harmoni, mbi dekor të bukur natyror. Nga të gjitha anët, kurora malesh gjithnjë të mbuluara me të bardhë. (Episod: sapo doli në shëtitjen e zakonshme të pasdites, Ndreu nuk ndjeu vetëm erë lulesh në zbërthim, por diç më shumë. Aromën e pranverës së parë të pavarësisë. Ndjeu erën e dheut!).
Me bisht syri pa varrezat e qytetit. Atë buzëmbrëmje ato nuk i ngjanë të trishtueshme, si zakonisht. - Edhe këtë pranverë, pranverë të pavarësisë, nuk do të vij nën çatitë tuaja, tha vetë me vete duke u ngushëlluar se viti ka edhe tri stinë të tjera. Mes tyre, dimrin e kishte zgjedhur si stinë për vdekje të paralajmëruar, me kusht që, atë ditë, të mos këtë të reshura! Të mos bjerë shi, dëborë, as breshër. As mjegulla, zymtësi e gri, të mos ketë.!).
Rreze dielli, aman, rreze dielli e drite...

19

Kur nisi çapitjen mësipërmes errësirës se këtij shtegu, për një hop, iu bë se gjendej përballë një honi. Hon në shumëkuptimësinë e fjalës. Veten e pa si recidivist në një shkretëtirë mjegullore. Asgjë tjetër. (Episod: bashkë me pezëm të hidhur në buzë, Ndreut në mendje i erdhi kallëzimi gaztor popullor për “qershitë e pshurrura!”, e kështu më radhë, mbllaçitje kësodore!).
Nuk e zgjati. Asnjë fjalë rrëfimi. Të lindur me çyk’ zori! Zbriti edhe për një kat, shkallët. Fundi i honit nuk kishte të sosur.

18

Mor Zot, tha me vete dhe vuri gishtin mbi tëmth. Kur mendoi se kishte mbushur bateritë me energji të reja. Ia hante mëndja se mund të vazhdonte shkallët e zbritjes, a të përmbytjes së madhe. Mos është i zënë nga gripi, nga lia e ujit, nga kolla e keqe, nga fruthi... nëpër të cilat, detyrimisht, kalojnë shkruesit.
Kishte dëgjuar se edhe autorët e mirë, të talentuar, ata që i njeh opinioni publik botëror, nuk bëjnë gjë prej gjëje tjetër, pos riciklimit. Përtypjes. Ripërtypjes të asaj që njëherë, herët a vonë, e kanë gëlltitur. Me fjalë të tjera, që e kanë hëngër njëherë!
Në biseda të ndryshme, për gazeta, për shtypin e shkruar apo, në emisione radiotelevizive, këtë e pranonin, jo një herë, edhe ata vetë. Andaj, nuk thuhet më kot se autori tërë jetën, nuk bën gjë tjetër, veçse shkruan të vetmen vepër letrare. Asaj i kthehet vazhdimisht. Herë-herë, në mungesë vetëdijeje, kur tradhton memoria, përshkruhen pasazhe të tëra. Të shënuara e të bluara, shumë kohë më përpara. Me vetëdije, një gjë e tillë, nuk do të duhej të lejohej.
Vetë ishte ngucur i pari. Ishte fryrë e krekosur, si gjeli në pleh se do të shkruante diçka, pa përngjasim me asnjë tjetër. Të magjishme!
Kishte hyrë borxh. Ndaj vetes, në rënd të parë, ndaj të tjerëve, posaçërisht. Ndaj opinionit të gjerë botëror! (Episod: kur shënoi – opinion botëror, u tremb nga fjala e vet dhe sakaq ra në dëshpërim të thellë, në dëlir e limonti, si në mpirje helmi. Si ta kishte kafshuar gjarpri. Vetëtimthi bota iu rrotullua. Me tryezë pune, me krejt çfarë kishte në dhomë. Me shtrat e hajat).
Ditën e nesërme, do të shpallë ditë pushimi.
Asgjë, asnjë...!

17

Ditën e sotme e kishte e shpallur ditë të bekuar. Ditë virgjërie. Pafajësie.
Do të shkoj në librari, tha me vete.
Shpejt e shpejt, mori racionin e medikamenteve dhe të gjilpërave, të mëngjesit. Për ngut piu, si zakonisht, kafenë sade, shoqëruar me një gotë ujë. U nis me nxitim, sikur t’i shkonte në përqafim gjetjes se çelësit të artë që do ta shkarkojë nga të gjitha dhimbjet e mbledhura që e shtrëngonin, me inat e hasmëri.
Në shitoren e librave (evitoi të mos quhej gjithmonë më të njëjtin emër, librari!), hyri shoqëruar nga një ndjenjë e çuditshme. Si veshje të ishte. Si të ishte hera e parë që gjendej aty. Gjë aspak e vërtetë, karshi moshës së tij të tretë!
Vizitat librarive i kishte pasion. Pasion të ushqyer, të rritur dhe të kultivuar, sidomos gjersa jetonte ne një qytet të madh, të huajin. Në Parisin kot. Atje ishte traditë, që, një herë në javë, ditëve të fundjavës, sidomos, të vizitoheshin libraritë. Caktoheshin takime midis miqsh. Të dashuruarish. Studentësh të letrave, sidomos. Por, edhe të shkrimtarëve, gazetarëve, publicistëve e kështu me radhë. E premtja, ishte dita më e preferuar. Atë ditë, botuesit distribuonin librat e ri, të sapobotuar. Titujt më të rinj. Ishte dita kur dashamirët e librit mund të informoheshin, nga dorë e parë, se çfarë kishte të re, në qarkullim. Dhe, natyrisht, të blinin libra të rinj. Mahnitej, pos të tjerash, me përgatitjen grafike, teknike dhe estetike të librit. E mrekullonin titujt. Në rrëmujën e atij universi titujsh, ndër më të ndryshmit, më të çuditshmit dhe të papritshmit, herë-herë, zhgënjehej kur mendonte se nuk ka ngelur më titull i papërdorur, i pashënuar. Nuk ka asnjë, as për be, pa u vulosur në kopertinë romani a libri.
Zakonisht, në nëntëdhjetë për qind të rasteve, nga libraritë luksoze e të mëdha, me mijëra libra të rinj të paraqitur në rafte, dilte si i lagur. Si i rrahur dhe i mbytur, nën peshën e ndjenjës së fajit, të kulpabilitetit. Me ndijim të tillë, dilte nga bibliotekat e mëdha, sidomos nga panairet e shumta të librit, që organizohen në të katër anët. (Episod: Ndreu kujtoi një rast të veçantë. Pasi kishte shterur disa kënaçe birrash, në kënd, kishte kthyer në librarinë më të bukur, më të madhe, më solemne dhe më reprezentative të Parisit. Në Saint Germain des Prées. Aty përjetoi diçka të çuditshme. Posa pëlqeu duart mbi të lëmuarit rrëshqitës të titujve të librave, sytë iu terratisën. Symbyllas, vazhdoi ecjen me duar sipër kopertinave. Përjetimi ishte i madh dhe i thellë, ngjante me akt të vrullshëm seksual! Para diçkaje tjetër! Ishte trembur nga kjo ndjenjë e fshehtë. Mos sharronte në pellgun e fetishit! Qaje seksuale ndaj një objekti që nuk është trup njeriu).

16

Në rrasën e kësaj kote, mendoi se ishte kohë e fundit të ndalej një çikë. Më parë se të pushonte, të bënte bilanc. Të maste, për se gjeri e për së gjati, rrugën e bërë deri këtu. Të llogariste, objektivisht, të llogariste e të peshonte rendimentet e arritura.
Nuk ia kishte besën kandarit të vet. Bën vaki t’i jetë ndryshkur. T’i jetë trashur e dhjamosur, ai budalla kandari. Apo t’i jetë ndryshkur e paralizuar. Të këtë ngelur pa asnjë ndjenjë, pa asnjë reagim. Inert. I palëvizshëm. I ngurosur!
Asgjë e jashtëzakonshme. Të tillë janë kandarët e të gjithëve, ose të pjesës më të madhe të krijuesve. Sidomos të kokëboshëve, budallenjve halabakë. (Episod: Ndreu mijëra e mijëra herë, me veshët e vet kishte dëgjuar autorë province, të krisur dhe hajvanë, kur akoma pa radhitur në fletë fletoreje, as pesë-gjashtë rreshtat e parë, në pazar a rreth tezgës së pijetores, me britmë e ulërimë, sa u hante zëri, (për)hapnin fjalën e nisjes së hedhjes në letër të një proze të paparë, të pashkruar asnjëherë! Njësoj si aktorët provincialë, të panjohur as në sokakun e vet, kur ndonjë regjisor filmi qëllon zemërmirë dhe i angazhon duke ua dhënë nga një copë roli sa grima, me të rënë të klikut të parë të xhirimit, me krekosje e lavde, deklarojnë se ky film do të fitojë shpërblimet e para në të gjitha festivalet e mundshme! Absurde. Njësoj si nuk është e mundur që, më të rrahur të pesë-gjashtë rreshtave të parë, të supozohet se po lind një prozë e mirë, e paparë, që do të marrë edhe shpërblimin më të lartë në botë për letërsi, Nobel! Ashtu mendojnë, vetëm trutharët, tha me vete!
Nga kjo përvojë e hidhur, ai do të ishte i kënaqur deri në mrekulli, sikur këtë punë të derikëtushme t’ia dorëzonte në qortim dhe vlerësim një gjykate të lartë, të përberë nga sa më shumë njerëz, të profileve, të moshave dhe dijeve të ndryshme, për shqyrtim objektiv, qoftë dhe e pamëshirshme në vlerësim. Në çast e mbërtheu frika, ngase një kërkesë e tillë mund të dalë megalomane dhe e pahijshme. Nuk besonte shumë në fuqitë e veta ideore as kreative.
Këtë pp (prozë pa pozë), fillimisht pandehte ta nënshkruante me emër e mbiemër tjetër, jo të vetin. Të fshihej pas një emri të rrallë, të panjohur e bombastik. (Kujtesë: kështu kishte vepruar, me një rast, një shkrimtar yni. Një tekst drame e kishte nënshkruar me emrin e vet, por shkruar prapthi. Që do të jetë e qartë, për shembull: Marjab. Kam përkthyer veprën e një autori të njohur japonez, kishte deklaruar shkrimtari i ri e me perspektivë të shkëlqyer, Y. Shkreli. Eksperimenti kishte funksionuar për mrekulli).
Edhe Ndreu kishte shkruar njëherë një tregim të shkurtër. Paksa më të lirë në të menduar e në të shprehur. Pa kursime në të derdhura erotike. Gjithandej afër brigjeve pornografike. Nën atë tregim të shkurtër, kishte hedhur nënshkrimin e një shkrimtari të njohur francez. Dilte se ai tregim është i përkthyer. Një shkrimtar shqiptar, që rrihte gjoks se kishte njohuri të gjera rreth rrjedhave letrare, sidomos në Evropë, por dhe kudo në botë, pasi lexoi tregimin e “përkthyer”, tha: e sheh, Ndre, si shkruhet?! Kjo është prozë e re. Moderne. Bashkëkohëse, nga çdo kënd që ta vështrosh! E shkurtër, simpatike dhe, mund të thuhet, antologjike në gjininë dhe zhanrin e vet!
Kur pa se marrosej dhe përrallosej krejt në lavde pas asaj grime teksti, Ndreu, si gjithmonë, me miqësi e respekt i tregoi të vërtetën. Tregimi është imi, i tha, duke ia lëshuar, me butësi, dorën mbi sup!
U zdapën së qeshuri. Deri në fund!
Ja tregimi i autorit Marjab, “përkthyer” në shqip!
̊̊̊
Femrat shohin me...!
[Kur në kokëbythë i erdhi ideja për të hedhur në letër këtë storje, për një pikasje të tij bukur të kahershme, priste që mbi tastierën e makinës së shkrimit Olivetti lettera 32, të binte shi gishtash. Por, nuk ndodhi ashtu.
(Brenda këtyre dy-tre rreshtash kishte mospajtim e dilemë: më mirë të thuhet pikasje apo vrojtim, binte shi gishtash apo breshëri gishtash, mbi makinë shkrimi?).
Si përherë, edhe këtë radhë, që në hapin e parë u karrabyth, sa më nuk dinte nga t’ua mbathte. Nga të gjente shteg. Dosido!
Ngushëllim, strehim, apo diçka në vend të të dyjave bashkë, gjeti, kur një mikut, shkronjë pas shkronje, ia zbuloi vetëm titullin. Asgjë më shumë.
- Titull i mrekullueshëm, ç’thua, miku im?
- Jo vetëm titull, konstatim origjinal? – pyetjes iu përgjigj me pyetje miku!
- Po!
- Vetëm përfundim?
- Një e vërtetë!
- E si të shpjegohet kjo?
- Mbase s’ka shpjegim!
- E si t’i besohet, atij? (Përfundimit apo konstatimit?).
- Sa e sa gjëra në këtë botë janë të pashpjegueshme!
- Përnjëmend, thua?
- Posi!
- Si, posi?
- As jeta, as vdekja, nuk janë të shpjegueshme, fare!
- Këto dy skaje kryesore, sipas teje?
- Jo vetëm sipas meje. E gjithë filozofia e botës sillet e mbështillet vërdallë, si pordha nëpër të linjta, midis këtyre dy brigjeve, midis këtyre dy bregoreve, që, shkujdesshëm, mund t’i quajmë edhe kariatida!
- Mos të largohemi?
- Ti je ai që i prin valles!
- Ku do të na shpinte këputja e valles?
- Pajtohem!
- Ç’ngjet, ku ngel çështja e përfundimit (apo konstatimit?) se femrat shohin me bythë?
- Unë (vetëm) shfaq ngazëllimin tim për titull të mirë. Origjinal! Goditës!
- Asgjë tjetër?
- Gjithçka tjetër, pos!
- Çka gjithçka tjetër, dhe çka pos?
- Pos të arrijë të të bind!
- Të me bindësh mua dhe të tjerët për atë që thua, për atë përfundim?
- E si të arrihet kjo? – pyetjes i përgjigjet me pyetje!
- Punë për ty – ia drodhi miku!
- A do të thotë kjo se vetëm unë qenkam zbulues i fenomenit se femrat, sidomos të rejat, shohin me bythë.
- Ndoshta je i miliardi! Kësaj pune s’i dihet!
- Ç’faj kam, atëherë?
- E gjuan gurin, e fsheh dorën! Kështu disi i thonë kësaj që bën ti! E, si t’ia bëj ndryshe?
- Mate bythën!
- Unë vetë, a?
- Natyrisht!
- Vetëm unë, a?
- Natyrisht!
- Pse jo edhe të tjerët?
- Sepse vetëm ty të ha (të kruhet!) bytha e zbulimin se femrat shohin me bythë, do ta thuash publikisht!
- A jam për këtë gjë i sigurt?
- Kjo është pyetje që do të duhej të ta bëja unë ty!
- Çfarë pret?
- Prej fillimit, më ngatërrove, disi…!
- Ndoshta kështu është gjithmonë, kur i fut hundët midis bythëve të femrës?
- Nuk të përgjigjem dot!
- Pse?
- As për vetëm një pse, madje!
- T’i ndërrojmë rolet, atëherë?
- Po!
- Urdhëro!
- Prej nga te feksi ideja se femrat shohin me bythë? - Nuk e di! Ashtu, vetvetiu? Kot fare e kuturu!
- A mund të dëshmohet kjo që thua?
- Ndoshta jo krejtësisht, por!
- Çfarë, por…?
- Por, besoj se kam të drejtë!
- Si “kam të drejtë?”
- Instinkti ma thotë!
- Çfarë kategorie i takon instinkti?
- Nuk e di saktësisht. Është ndjenjë, ndjeshmëri, afeksion, është instinkt!
- Është kategori shkencore, po a jo, instinkti?
- Nuk e di!
- Pse ta zgjasim, pra?
- Edhe mund ta (për)mbyllim dialogun? Si e qysh të mbyllet, e di ti?
- O, shkëlqesi, ne në fillim ishim të një mendjeje. U pajtuam se në botë ka aq shumë gjëra të pashpjegueshme e absurde, deri në fund!
- Ç’përfundim?
- Kurrfarë, pos ripërsëritjes, ripërtypjes, femrat shohin me bythë!
- Thua?
- Po, zotëri! Sa herë më kalojnë para hundëve, ua nguli sytë në bythë, e kjo ndodh disa herë në ditë. Kam përshtypjen, deri në shkallë bindjeje, se ato përnjëherësh hetojnë, ndiejnë, vërejnë pikasjen e vështrimit shigjetues tek fokusohet (përmblidhet e përqendrohet) midis mollaqeve të bythëve, rëndon mbi to, sikur synon të depërtojë atje thellë midis tyre. Atëherë flegrat e mollaqeve u marrin një tjetër ritëm. Tremben. Shqetësim i madh ndodh e futet midis tyre. Një zallahi. Kjo vërehet qartë, sidomos kur mollaqet e gocave te reja “ziejnë” në ngushticën e pantallonave xhins apo të llojeve të tjera, që nxjerrin në pah edhe pjesë më të imëta të konfiguracionit (formës) të vitheve femërore!
- Vetëm kaq?
- Edhe kaq mjafton!
- Për një konstatim (a përfundim) serioz?
- Nuk e di serioz a pa serioz, por jam i gatshëm bukën të shkel, gishtin e dorës ta këpus, jam në gjendje gjuhën me gërshërë ta shkurtoj se, pas stampimit të shikimit të djegur mbi bythët e femrave, sidomos të rejave, atij vështrimi ndjellakeq (mo’zot!), ato i përgjigjen me një palë sy të mprehtë, të zjarrtë e depërtues, sado të padukshëm që janë… Pas vështrimit spikatës, sikur në bythët e femrave sakaq ndryshon diçka. Buçet një shqetësim. Shkallëzohen dallgë. Ka vlim. Si në shumëzim. Në trazim muskujsh, indesh… Pështjellim mishi e ndjenjash. Harlisje. Plot zëra të mbytur ftues, ngacmues, joshës, grishës… plot alarm!
- E si t’u besohet të gjitha këtyre që thua?
- Provoje, ore burrë, edhe vetë! A kurrë nuk ke ecur pas bythëve të femrave, a?
- !!!] (nëntor 2004)

15

Sa kishte dalë nga zonë e rreptësisë. Kur nuk i frikësoj më, gabimit te mundshëm dhe ndëshkimit me penallti, për pakujdesi ose paqartësi, që kundërshtarët do ta godasin me shut dënimi, kur, për një çast, ishte liruar nga ethet dhe të gjitha të ligat, nga komplekset, sikur mori veten. Edhe moti merrte mirë. Dita ishte plot diell kristal. Qielli blu dhe i pastër. I papërlyer nga asnjë ble mjegulle. Rrezet këmbëgjata, si të lejlekëve të pranverës, piknin pingul. Për t’i dhënë frymë jete bimësisë dhe të gjitha gjallesave mbi tokë.
“Jeta shkruan dashuri!”
Kjo fjali i doli në pritë vështrimit. Kur sot, e kishte të pastër dhe pa asnjë njollë. Edhe qenien e tij të tërë, e ndritnin së brendshmi, një palë rreze të bardha drite. Si asnjëherë më parë. Jeta kërkon dashuri.
“Jeta shkruan dashuri”.
Pasi e shënoi ketë të thënë, e vështroi dhe u mrekullua, deri në gëzim me bukurinë dhe vërtetësinë, prej hirit, të kësaj fjalie poetike dhe vuri pikën. Humbi dhe u tret, pas dëshirës, që më asgjë, të mos prishë atë qetësi harmonie hyjnore!
(Ndërhyrje: ç’poetikë, ç’patetikë. Ç’fjalë të mëdha e lapidare! Para një pjate me groshë kokërrimët, në oqeanin e qetë të së cilës, nëse ndeshet një copëz mish, është fitore e madhe. Ktheju pjatës me groshë, me sallatë domatesh, spec djegës e qepë, bloi në vete Ndreu, kur papritmas e rrëmbeu një fluturim lumturie që rrëshqiste edhe për një shkallë teposhtë shkretëtirës dhe shpëtoi i gjallë!).

14

Nga çasti kur pa shkëlqim as solemnitet, hodhi gurin themeltar të kësaj ngrehine, ndoshta edhe shumë përpara, gjersa asgjë nuk dihej, asgjë nuk ishte e qartë, dhe nuk shihej në horizont, kur e tëra kishte formën e një fetusi të papërcaktuar, gjersa ishte embrion dhe projekt ëndërrimtar, ishte ngarkuar me idenë e ndërtimit të një libri me shumë kate. Me shumë kthina. Me shumë dyer e dritare, me shumë...
Hisja e tij, ashtu si e mendonte, do të ishte, të hidhte në etër (të qiste në letër), vetëm idenë. Të bënte skicën. Projektin. Ashtu siç bëjnë arkitektët. Kurse, ngjashëm me punëtorët dhe teknikët bashkërisht, në realizimin e objektit, akëcili në sektorin e vet gjegjës, të angazhoheshin e të përfshiheshin po aq autorë, më të zotët në specialitetin e tyre. Atij që i shkojnë përdorësh krahasimet e mira e të qëlluara, do t’ia besonte pikërisht ato. Thurja e intrigës, do t’i besohej mjeshtrit më të mirë, pikërisht për këtë punë. Atij që dallohej në portretizimin dhe në tipizimin e personazheve, do t’i besohej shi ajo detyrë. Mjeshtrit të ngatërrimeve e zhbirimeve, atij që di e i shkon ndoresh të krijojë, të simulojë ngatërresa, do të merrte përsipër atë resor. Hetuesie, investigimi. Njohësi i florës dhe ai i faunës, bashkë a veçmas, do të merrte përsipër detyrën e vet. Njohësit më të mirë të gjeografisë, do të ngarkoheshin me detyrën e përshkrimit të viseve të ndryshme, edhe të botës. Historianit të rryer, me njohuri të gjera historike, do t’i ngarkohej pjesa me subjekt trillimesh gjithfare, të vendosura mirë, në kohë dhe në hapësirë. Reparti i leksikut, gjuhës së pastër dhe të rrjedhshme, të pasur, do t’i besohej një grupi të veçantë autorësh, mjeshtërve të harmonisë gjuhësore, atyre, pra, që kanë njohuri të gjera teorike dhe eseistike. Atëherë kur, në ndërtimin e një shtëpie, sado e vogël, angazhohen gjithë ata mjeshtër, ustallarë dhe ekspertë, me ekipe e skuadra numerike punëtorësh ndihmës, me përgatitje dhe njohuri të duhura, pse, ngjashëm, të mos veprohet edhe kur është fjala për ndërtimin e një libri të mirë, të madh, të gjithanshëm. Gjithëpërfshirës. (Ndërhyrje: në kulmin e gëzimit entuziast për këtë zbulim dhe novatorizëm origjinal, i shkrepi që, si të tillë, si patentë novatorizmi, sa më shpejt, ta regjistronte në agjencinë gjegjëse të zbulimeve që pasurojnë botën dhe lehtësojnë e thjeshtësojnë jetën. Shtëpisë libër, nuk vonoi shumë e iu luajt një gur në themel. Fill pas tij u rrokullisën të tjerët, njëri pas tjetri. Tempulli prej letre, përnjëherë shembet, bëhet hi e pluhur, zhbëhet krejt. Si skelet i një krijese të panjohur parahistorike. Ndreu ngel gisht, midis shkretëtirës, pa ditur nga t’ia mbajë, i përfshirë nga rrebesh dallgësh zhgënjimi).